Valúta baǵamy
  • USD -

    519.1
  • EUR -

    547.5
  • RUB -

    5.21
Prezıdenttiń Fransıaǵa sońǵy sapary neni ańǵartady   
Foto: Aqorda 06 qarasha 2024
Prezıdenttiń Fransıaǵa sońǵy sapary neni ańǵartady  

Eýrazıalyq ıntegrasıa ınstıtýtynyń taldamalyq toby Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń 4-5 qarashada Fransıaǵa jasaǵan memlekettik saparyna qatysty taldaý jasady. Ulys oqyrmandarǵa taldaýdyń tolyq mátinin jarıalaıdy.

 ****

Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Fransıaǵa memlekettik sapary uzaq merzimdi ekijaqty yntymaqtastyqty damytý úshin jańa irgeli negiz qalyptastyrdy. Eki memlekettiń kóshbasshylary arasyndaǵy qol jetkizilgen ýaǵdalastyqtar bizdiń teńgerimdi kópvektorly dıplomatıamyzdyń eýropalyq quramdas bóligin nyǵaıtady, elge qosymsha kúshti ınvestısıalardyń kelýin qamtamasyz etedi jáne áleýmettik-ekonomıkalyq áleýetti arttyrady. Sapar nátıjelerine súıene otyryp, elaralyq qatynastardyń ornyqty damýy úshin keminde bes negizgi trendti bólip kórsetýge bolady.

Birinshi trend – eki prezıdenttiń ózara senimin tereńdetý jáne dıplomatıalyq qatynastardyń tarıhı ósýine umtylý.

Prezıdent Q. K. Toqaevtyń 2023 jyly Emmanúel Makronnyń Qazaqstanǵa jasaǵan saparynan keıingi Fransıaǵa sapary eki el arasyndaǵy nyǵaıyp kele jatqan strategıalyq áriptestiktiń sımvolyna aınaldy jáne dıplomatıalyq ózara túsinistiktiń shyńyna basa nazar aýdardy. Kezdesýlerdiń dáıektiligi jáne kóshbasshylar arasyndaǵy jeke senimniń kórsetilýi Qazaqstan men Fransıanyń ózekti máselelerge ortaq múddeler men kózqarastardy izdeýge degen umtylysyn kórsetedi.

E. Makronnyń Memleket basshysyna kórsetken keń peıildi jáne oń qabyldaýy Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy pozısıasyn nyǵaıtý úshin, sondaı-aq beıbitshilik pen turaqtylyqqa umtylýdy qosa alǵanda, BUU jarǵysynda bekitilgen qaǵıdattarǵa birlesken mindettemeni kórsetý úshin mańyzdy. Q. K. Toqaev halyqaralyq bedelge ıe dıplomatıalyq bekgraýndqa ıe tájirıbeli saıasatker retinde Fransıamen baılanystardy keńeıtýdi Qazaqstandy Ortalyq Azıadaǵy Eýropanyń negizgi seriktesi retinde bekitý múmkindigin qarastyrady. E. Makron, óz kezeginde, Eýropalyq Odaqtan tys turaqty jáne senimdi odaqtastardy izdeıdi, al bizdiń aımaq óziniń ekonomıkalyq áleýeti men strategıalyq jaǵdaıymen Fransıaǵa jańa aýqymdy múmkindikter usynady.

Kóshbasshylar arasyndaǵy senim bul dınamıkany kúsheıtedi. Birlesken beıresmı is-sharalar (fransýz Prezıdentine syıǵa tartylǵan qazaqtyń tazy tuqymynyń ıtterimen serýendeý, ústel tenısi oıyny) Q. K. Toqaev pen E. Makronnyń ekonomıkalyq jáne dıplomatıalyq qatynastarǵa qyzyǵýshylyq tanytyp qana qoımaı, jeke ózara túsinistik ornatýǵa umtylatyndyǵyn kórsetti. Sonymen qatar, mundaı sátter jeke senimge negizdelgen yntymaqtastyq úshin berik negiz jasaıdy, bul ásirese qazirgi saıasatta mańyzdy.

Kezdesý qorytyndysy boıynsha Prezıdent Q. K. Toqaev óziniń memlekettik saparynyń mazmuny men qabyldaý jylýlyǵynan tereń áser alǵanyn málimdegeni – Memleket basshysy saıası kontekste jeke emosıalaryn ashyq bildiretin sırek jaǵdaı. Óz kezeginde, Parıj eýropalyq álemniń kóshbasshysy jáne dástúrli batys qundylyqtarynyń saqtaýshysy bolyp qala otyryp, kelissózderdiń tıimdiligin joǵary baǵalady jáne Astanada jahandyq bitimgershilik bastamalardy ilgeriletýde senimdi pikirles adam retinde kóredi.

Osylaısha, memlekettik saparlarmen almasý jańa ekonomıkalyq jáne saıası bastamalarǵa jol ashyp qana qoımaı, kóshbasshylardyń jeke baılanystary sheshýshi ról atqaratyn elderimiz arasyndaǵy bolashaq strategıalyq qatynastardyń negizin qalady. Bul dástúr joǵary yqtımaldyqpen jalǵasady: Prezıdent Q. K. Toqaev E. Makrondy kelesi 2025 jyly memlekettik saparmen Qazaqstanǵa kelýge taǵy da shaqyrdy.

Ekinshi trend – Qazaqstan ekonomıkasyna bolashaq fransýz ınvestısıalarynyń perspektıvasyn aıtarlyqtaı arttyrý.

Búgingi tańda Fransıa Qazaqstanǵa salynǵan kólemi 19,5 mlrd dollardy quraıtyn ınvestor elder tiziminde altynshy orynda tur. Qazaqstandyq kóshbasshy men negizgi fransýz bıznes-oıynshylarynyń qatysýymen ınvestısıalyq dóńgelek ústel ınvestısıalardyń negizgi baǵyttaryn anyqtaýǵa múmkindik berdi. Máselen, sırek jer metaldary, atom energetıkasy, munaı óndirý jáne munaı óńdeý, sý resýrstary men jylýmen jabdyqtaýdy basqarý, agroónerkásip, sıfrlandyrýdyń medısınalyq tehnologıalary salalary neǵurlym progresıvti bolyp tabylady. Munda eki tarap jańa AES salý jónindegi halyqaralyq konsorsıýmdy qosa alǵanda, fransýz kompanıalarynyń qazaqstandyq atom energetıkasyn damytýǵa qatysýyna erekshe nazar aýdardy.

Sonymen qatar, Qazaqstan qorynda quny 46 trln dollardan asatyn bes myńnan astam barlanbaǵan ken oryndary bar iri ınvestorlarǵa belsendi qyzyǵýshylyq tanytatyny belgili. Búginde Qazaqstan Eýropalyq Odaq ekonomıkasy úshin ómirlik mańyzy bar 34 shıkizattyń 19-yn óndirip jatyr.

Bul faktorlar ózara is-qımyldyń jınaqtalǵan tájirıbesin jáne qoldanystaǵy tetikterdi eskere otyryp, búginde Qazaqstanda 200-den astam adam turatyn fransýz kapıtaly bar kompanıalar úshin keń múmkindikter ashady. Joǵary deńgeıde, onyń ishinde bıznes ókilderimen ótkizilgen kezdesýlerdiń nátıjeliligi Qazaqstandaǵy, ásirese ónerkásiptik segmenttegi fransýz kompanıalary men tehnologıalary sanynyń ósýin boljaýǵa múmkindik beredi.

Úshinshi trend – saýda-ekonomıkalyq áleýetti jáne eksporttyq taýar jelisin keńeıtý.

Qazirgi ýaqytta Qazaqstan men Fransıanyń saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyǵy Eýropa men Ortalyq Azıanyń óńiraralyq qatynastary salasynda oń úrdister ornatýda, sondaı-aq osy óńirler memleketteriniń belsendi saıası dıalogyn qoldaý úshin turaqty negiz bolyp tabylady.

2023 jyly Qazaqstan men Fransıanyń saýda aınalymy 2022 jylǵa qaraǵanda 14,7% ósimmen 4,2 mlrd dollardy (eksport – 2,9 mlrd, ımport – 1,3 mlrd) qurady. Al bıylǵy jyly byltyrǵy kórsetkishke 9 aıdyń ishinde qol jetkizildi, bul elder arasyndaǵy saýda qatynastaryn nyǵaıtýdyń progresıvti tendensıasyn anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Qazaqstan-fransýz saýdasynyń kólemi Fransıanyń Ortalyq Azıamen saýda qatynastarynyń 80%-yn quraıtynyn atap ketken jón, bul Qazaqstandy Fransıanyń óńirdegi negizgi saýda seriktesi retinde anyqtaıdy.

Fransıaǵa qajetti munaı men ýrandy jetkize otyryp, Qazaqstan onyń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa yqpal etedi jáne osyǵan baılanysty bizdiń elimiz senimdi áriptes bedeline ıe boldy. Sonymen qatar, Fransıa Qazaqstanǵa sapaly mashına jasaý ónimin jetkizýshi retinde qajet, ol oǵan degen qajettilikti jabyp qana qoımaı, qazaqstandyq ındýstrıanyń tehnologıalyq jabdyqtalýyn arttyrady.

Fransıaǵa sapary barysynda Qazaqstan Prezıdenti Q. K. Toqaev saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń jańa dáýiriniń trıggerleri bolatyn fransýz bıznesiniń «kapıtandarymen» kezdesýde eki eldiń ekonomıkalyq ózara is-qımylynyń perspektıvalyq baǵyttaryn belgiledi. Bul jańa býyndaǵy únemdi elektrovozdar óndirisi, jel energetıkasy, sý resýrstary men jylýmen jabdyqtaýdy basqarý, kólik baǵyttaryn jańǵyrtý, agroónerkásiptik keshendi, IT-tehnologıalar salasyn damytý.

Jalpy, Qazaqstan men Fransıanyń damyǵan jáne turaqty saýda-ekonomıkalyq qatynastary eki el úshin de ómirlik qajettilik bolyp tabylady, bul olardyń uzaq merzimdi perspektıvada nyǵaıýy men damýynyń kepili bolyp tabylady.

Tórtinshi trend – bilim berý vektoryn kezeń-kezeńimen jedeldetý.

Prezıdent Q. K. Toqaevtyń Elıseı saraıyndaǵy fransýz kóshbasshysy E. Makronmen kelissózderi bilim berý salasyndaǵy yntymaqtastyqty jańa kezeńge shyǵardy.

Fransıanyń joǵary bilim berý júıesi álemdik reıtıńterde jetekshi orynǵa ıe ekenin atap ótken jón. Búgingi tańda 34 fransýz ýnıversıteti QS World University Rankings halyqaralyq reıtıńiniń qataryna kiredi. Fransýz ǵylymı mektepteri dástúrli túrde matematıka, fızıka, hımıa jáne ınjenerıa sıaqty salalarda zań shyǵarýshy bolyp tabylady. El Nobel syılyǵynyń laýreattarynyń sany boıynsha álemde tórtinshi orynda turǵanyn atap ótý jetkilikti.

Parıjde qol qoıylǵan ýaǵdalastyqtar Qazaqstanda Abaı atyndaǵy QazUPÝ bazasynda Lotarıngıa ýnıversıtetiniń fılıalyn ashýdy, «Lúmer» ýnıversıtettik ortalyǵyn qurýdy, sondaı-aq Astana men Almatyda qazaq-fransýz mektepterin salýdy kózdeıdi. Bizdi joǵary eýropalyq bilim berý standarttarynyń qazaqstandyq akademıalyq ortaǵa odan ári ıntegrasıalanýy kútedi. Bul jobalar qazaqstandyq-fransýzdyq bilim berý seriktestiginiń tıimdiligin kórsetedi jáne jańa kelisimder qoldanystaǵy bilim berý baılanystaryn organıkalyq túrde damytady.

Bilim berý salasynda Fransıamen yntymaqtastyqty keńeıtý qazaqstandyq bilim berý júıesi úshin birqatar mańyzdy artyqshylyqtarǵa ıe. Bul oqytýdyń ozyq ádistemelerine jáne ǵylymı ázirlemelerge qol jetkizý, eýropalyq bilim berý keńistigimen jaqyndasý, halyqaralyq eńbek naryǵynda otandyq mamandardyń básekege qabilettiligin arttyrý, ǵylymı-zertteý áleýetin damytý. Osylaısha, qazaqstan-fransýz bilim berý yntymaqtastyǵynyń memlekettik deńgeıge shyǵýy adamı kapıtaldy damytý strategıasyn iske asyrýdaǵy jáne bilim berý júıemizdi jańǵyrtýdaǵy mańyzdy qadam bolyp tabylady.

Besinshi trend – mádenı-gýmanıtarlyq baǵytty nyǵaıtý.

Prezıdent Q. K. Toqaevtyń Fransıaǵa sapary barysynda mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy nyǵaıtý boıynsha aıtarlyqtaı jumystar atqaryldy. Álemge áıgili Gıme ulttyq azıalyq óner murajaıynda «Qazaqstan. Uly Dala qazynasy» kórmesiniń ashylýy mańyzdy oqıǵaǵa aınaldy.

1889 jyly negizi qalanǵan Gıme murajaıy Japonıa, Qytaı, Úndistan, Koreıa, Pákistan jáne t. b. biregeı eksponattardy qosa alǵanda, shyǵys elderiniń eń úlken óner koleksıalarynyń birin usynady. Parıjdegi qazaqstandyq kórme elimizdiń mádenı murasyn tanýǵa jáne onyń damýyna oń áser etedi. Osy turǵyda Astanadaǵy fransýz tarapynyń ózara ekspozısıalaryn boljaýǵa bolady, sonyń arqasynda bizdiń azamattar álemdik ónerdiń asa qundy zattarymen tanysýǵa múmkindik alady.

Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty keńeıtý jónindegi basqa da negizgi bastamalarǵa Á.Marǵulan atyndaǵy arheologıa ınstıtýty men Ulttyq aldyn alý arheologıalyq zertteýler ınstıtýty (INRAP) arasyndaǵy arheologıa salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisim hattamasyna qol qoıý jatady. Bul qujatty eki taraptyń bilim men mádenı qundylyqtarmen almasýdy tereńdetýge baǵyttalǵan qosymsha baılanys núktelerin izdeýge degen mindettemesiniń mysaly retinde qarastyrýǵa bolady.

Osylaısha, ózara is-qımyldyń jańa aspektileri Qazaqstan men Fransıa arasyndaǵy qarym-qatynastardyń uzaq merzimdi negizde jalpy damýyn yntalandyrady. Naqty nátıjelerge qol jetkizý úshin joǵary deńgeıde senimgerlik qatynastar qurý, iri ınvestısıalar tartý, saýda qatynastarynyń ósýi jáne turaqty gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý negiz bolady.

 

RELATED NEWS
Qoǵamdyq sana ózgermeıinshe, zorlyq-zombylyq azaımaıdy
24 maýsym 2024
Qoǵamdyq sana ózgermeıinshe, zorlyq-zombylyq azaımaıdy

Qazaqstanda otbasylyq turmystyq zorlyq-zombylyq týraly zań kúshine endi

Prezıdent Qasym-Jomarat Toqaevtyń balalar men áıelderge ozbyrlyq  kórsetýge qatysty jazany qatańdatý týraly qol qoıǵan zańy aǵymdaǵy jyldyń 16-maýsymynan bastap kúshine endi.  Qujatqa memleket basshysy 15-sáýirde qol qoıǵan. Bul óz kezeginde qoǵamda qyzý talqyǵa túsip, áli kúnge deıin shýy basylmaı kele  jatqan daýly másele.

Áıelder men balalarǵa zorlyq-zombylyq kórsetýshi jýan judyryqtylardyń jazasyn qatańdatý týraly Zań kúshine endi, aldaǵy ýaqytta ne ózgeredi? Endigi jerde názik jandylardyń qaýipsizdigine kepildik bola ma? Memlekettiń kez kelgen otbasynyń tirligine aralasyp, balalardyń tárbıesine aralasýǵa, tipti qorlyq kórgen balalardy ata-analarynan aıyryp alýǵa quqyǵy bar ma? Jańa Zań elimizdegi zorlyq-zombylyqqa  dýshar bolýshy názik jandylardyń qataryn azaıta ala ma? 

«Saltanat zańy»

Elimizde ár jyldary otbasynda zorlyq-zombylyq kóretin názik jandylardyń qatary kóbeımese, azaıǵan emes. Olardy qorǵaýdy kózdegen Zań jobasy bes jyl buryn ázirlengenimen, osy ýaqytqa deıin óz kúshine enbeı kelgen. Atalǵan Zań jobasy parlament ǵımaratyna eki ret «bas suǵyp», bes jyl boıy talqylanyp, aǵymdaǵy jyldyń 15-sáýirinde eks-mınıstr Qýandyq Bıshimbaev óziniń azamattyq nekedegi áıeli Saltanat Núkenovany qatygezdikpen óltirgennen keıingi atyshýly sot prosesinen soń qabyldandy. Sondyqtan bul qujat halyq arasynda  «Saltanat zańy» dep atalyp ketti.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń otbasylyq zorlyq-zombylyqqa qarsy qol qoıǵan Zańy shyn máninde uzaq ýaqyt talqyǵa túsken qujat. 2020 jyly ol Parlamenttiń tómengi palatasynda bolyp, depýtattardyń qaraýyna usynylǵan. Alaıda, 2021 jyly ony  jaqtaýshylar men  qarsylastarynyń  arasyndaǵy qyzý pikirtalas shıelenisinen  soń zań jobasy Májilisten keri qaıtaryldy.

Zańdy jaqtaýshylar men qarsylastar

Osydan keıin birneshe jyl boıy atalǵan, zańdy qabyldaý turǵysyndaǵy másele BAQ betterinde aragidik qylań berip otyrdy. Biraq eki jaqtyń teketiresi tolastaǵan joq, árkim óz  ustanymdaryn dáleldep baqty.

Máselen, zańnyń qabyldanýyn jaqtaýshylar otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqqa qatysty qylmystyq kodekstiń birqatar baptaryn mysalǵa alyp, kóptegen áıelder men balalardyń otbasyndaǵy ozbyrlyq saldarynan japa shegip, qorǵansyzdyqtyń kúıin keship otyrǵandaryn alǵa tartýda.  Olardyń bul oraıdaǵy  negizgi «kóziri» - statısıka bolatyn.

Máselen, 2022 jyly sol kezderi Májilis depýtaty bolǵan, búginde Qazaqstandaǵy balalardyń quqyǵy boıynsha ýákiletti ókili Dınara Zákıeva tómendegideı málimetterdi alǵa tartqan edi: 2021 jyly otbasylyq ozbyrlyq boıynsha 1022 qylmystyq is tirkelip, 53 myń ákimshilik quqyq buzýshylyq oryn alǵan.  2023 jyldyń maýsym aıynda Memleket basshysy Q.K.Toqaevtyń ózi otbasylyq-turmystyq saladaǵy ozbyrlyq  deńgeıiniń artyp otyrǵandyǵyn erekshe atap ótken-di.

«Keıingi eki jarym jyldyń bederinde «úı agresorlary» tarapynan 300-deı ólim oqıǵasy oryn aldy. Denege aýyr jaraqat salýdyń 878, densaýlyqqa ortasha zıan keltirýdiń 808 oqıǵasy tirkeldi. 37 myń azamat ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy», - dedi ol  óziniń bir sózinde.

Al zańdy qabyldaýǵa qarsylyq bildirýshiler (arasynda «Qazaqstan ata-analarynyń odaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń ókilderi bar) men birqatar zańgerler óz dálelderin  usynyp baqty.

Qarsy jaqtyń pikirlerinshe, bul qujatta  zańdylyq turǵysynan alǵanda birqatar kemshilikter men shıkilikter bar sekildi. Máselen, turmystary jaqsy otbasylardyń ózinen  ákesi quıryqtan bir tartqany úshin, olarǵa túrli mindetterdi júktegeni úshin-   (psıhologıalyq qysym), tipti qaltalarynda azyn-aýlaq shyǵyndarǵa jumsalatyn qarjynyń  jetispeýshiligi úshin - (ekonomıkalyq qysym) balany birden aıyryp  alýǵa bola ma? Bulardyń paıymdary osyndaı.

Jurtshylyq arasynda atalǵan zań qanshalyqty qajet degen saýalǵa áli kúnge deıin daý-damaı oryn alýda. Bul rette ony jaqtaýshylar men qarsylastar tarapynan túrli argýmentter aıtyldy, áli de aıtylýda. Joǵarǵy jaqtaǵy memlekettik saladaǵy  laýazymdy sheneýnikter qazaqstandyqtardyń otbasylyq ómirlerine eshkim aralaspaıdy, balalaryn da tartyp alýǵa nıetteriniń joq ekendigin túsindirip baǵýda.

Ata-ana qandaı jaǵdaıda ata-ana quqyǵynan aıyrylady?

 «Búgingi qoldanystaǵy «Neke jáne otbasy týraly» zańda otbasynda qylmystyq  quqyq buzýshylyq baıqalǵanda ata-ana quqyǵynan aıyrý týraly norma bar. Biraq biz jappaı bárin birdeı ata-ana quqyǵynan aıyrýdyń mánisin kórmeı otyrmyz. Mundaı jaǵdaı el tarıhynda bolǵan emes. Jýyrda ǵana Prezıdentimiz qol qoıǵan atalǵan zań kúshine engen soń da bári birdeı  jappaı ata-ana quqyǵynan aırylady  deýge negiz joq. Bul meniń jeke pikirim», -  degen oıyn bildiripti Senat spıkeri Máýlen Áshimbaev. 

Senat spıkeri jańa zańda bıliktiń qazaqstandyqtardyń balalaryn tartyp alatyn normanyń qarastyrylmaǵandyǵyn da aıtyp ótti.

«Bul durys túsinik emes, biz kópshilikke, qoǵamǵa atalǵan zańnyń ata-analyq quqyqtan aıyrýǵa baǵyttalmaǵandyǵyn túsindirýge tıispiz. Ol tek áıelderdi qorǵaýǵa, názik jandylardyń quqyǵy men qaýipsizdigin saqtaýǵa arnalǵan», - deıdi Máýlen Áshimbaev. Spıkerdiń bul pikirine Qazaqstannyń  adam quqyǵy jónindegi  ýákiletti  ókili Artýr Lastaev ta qoldaý bildirýde.

Jaǵdaı jaqsarsa ıgi edi...

Balanyń baǵyn taıdyryp, áıeldiń saǵyn syndyratyn osyndaı keleńsiz jaıttar aırandaı uıyp otyrǵan bútindeı bir otbasynyń taǵdyryn tas-talqan etip, kóp jandardy azap pen  tálkekke salady. Quzyrly organ ókilderi turmystyq zorlyq-zombylyq ishimdik, múlikti bólise almaý, qyzǵanysh syndy sebepterge baılanysty órbıtindigin alǵa tartady. Sonymen qatar, erli-zaıyptylar arasyndaǵy kıkiljińniń úshinshi jaqtyń ot tastap otyrýynan da ýshyǵa túsetindigi anyqtalǵan. Sońynda otbasyndaǵy aýyr moraldik-psıhologıalyq, fızıkalyq, ekonomıkalyq jáne seksýaldyq ozbyrlyqtardan zardap shegetin názik jandylar men balalar eken.

BUU-y Qazaqstanda jyl saıyn 500-deı áıel uryp-soǵý men zorlyq-zombylyqtyń qurbany bolatyndyǵyn anyqtapty. Bul tarapta arnaıy zertteý jumysy da júrgizilgen. Saraptama nátıjesi kórsetkendeı, aýyr qylmystardyń 30-40 paıyzy «otbasy, oshaq qasynda» oryn alady. Muny  atalǵan halyqaralyq uıymnyń ókilderi  rastap  otyr.  

Qoǵamdyq sana ózgermeıinshe, zorlyq-zombylyq azaımaıdy

 Naqty aıtsaq, meıli áıel, meıli er azamat nemese bala bolsyn, adam quqyqtarynyń aıaqqa taptalmaýy asa mańyzdy. Qysym kórgen, taıaq jegen, qorlyq kórgen názik jandylar  men balalardyń máselesi úıdegi zorlyq-zombylyq toqtaǵanda ǵana sheshiledi. Ol úshin qoǵamdyq sana ózgerýi kerek. Azamattardyń tanym-túsinigine qozǵaý salý qajet. Olardyń otbasyna, jaryna jáne balalaryna degen mahabbattaryn sózben ǵana emes kúndelikti ómirde ózderiniń is-árektterimen, qamqorlyqtarymen dáleldep ómir súrýge qalyptastyrý qajet. Otbasynyń tiregi, otaǵasy ózderi ekenin úlken jaýapkershilikpen sezindirý kerek.  Osyǵan oraı Qazaqstanda otbasy ınstıtýtynyń bedelin arttyrý baǵytynda júıeli jumystar júrgizilýde. Bul jumystar aldaǵy ýaqytta óz nátıjesin bereri anyq. Al jańa zań áıelder men balalardyń quqyǵyn qorǵaı ala ma? Kóp kókeıindegi túıtkildi saýal osy...

 

Germanıanyń AES-tan bas tartýynyń shynaıy sebebi qandaı?
26 qyrkúıek 2024
Germanıanyń AES-tan bas tartýynyń shynaıy sebebi qandaı?

Byltyrdan beri elimizdiń aqparattyq keńistiginde Germanıanyń AES-nan bas tartqany týraly aıtylyp ta, jazylyp ta júr. 2023 jyly sońǵy úsh AES jabylǵany ras. Alaıda onyń shynaıy sebebine kelgende alyp-qashpa pikir taraýda. Eń keń taraǵan nusqa 2011 jyly Fýkýsımadaǵy jarylys áser etti degen pikir. Shyndyǵyna kelgende máseleniń sebebi budan da tereńde jatyr. German úkimetiniń mundaı sheshim qabyldaýyna qoǵamdyq pikir áser etti me, álde belgili bir saıası toptardyń lobıstik áreketi me?

 Jalpyulttyq pikir deýge kelmeıdi

2023 jyly sáýirde Germanıa bıligi eldegi sońǵy úsh AES-ti japty. Olar Bavarıadaǵy  Isar 2, Baden-Vúrtembergtegi Neckarwestheim 2 jáne Tómengi Saksonıadaǵy Emsland atom elektr stansıalary. Bılik sońǵy úsh AES-i 2022 jyly jeltoqsanda jabýdy josparlaǵan. Alaıda Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵys bastalyp ony keıinge shegerýge týra keldi. Byltyr Germanıanyń vıse-kansleri, ári ekonomıka jáne klımat máseleleri boıynsha mınıstri R. Habek Germanıanyń atom energıasynan bas tartýy túpkilikti sheshim ekenin málimdegen bolatyn.

GFR Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne ıadrolyq qaýipsizdik mınıstri Sh. Lemke atom energetıkasynan bas tartý Germanıany áldeqaıda qaýipsiz etetinine senimdi. Al «Jasyldar» partıanyń teń tóraǵasy R. Lang tvıtterde ıadrolyq energetıkadan shyǵý «jańartylatyn energıa kózderi dáýirine túpkilikti kirý» degendi bildiredi dep málimdedi.

Degenmen Germanıadaǵy atom elektr stansıalarynan bas tartýǵa qoǵamdyq, jalpyulttyq pikir áser etti deýge kelmeıdi. Mysaly, sońǵy úsh AES jabylǵan tusta DPA aqparattyq agenttiginiń tapsyrysy boıynsha YouGov ınstıtýty saýalnama júrgizgen. Saýalnamaǵa qatysqandardyń 33% atom energetıkasynan bas tartpaýdy qoldaǵan. Al 32% belgili bir ýaqyttan keıin jabylsyn degen. Tek 26% respondent qana túbegeıli jabýdy durys dep eseptegen.

Parlamenttegi partıa elektoraty arasynda da pikir birkelki emes. «Jasyldardyń» 56%, sosıal-demokrattardyń 31%, erkin demokrattardyń 12% ǵana AES-i jabýdy qoldaǵan. Solshyldardyń 37%, hrıstıandyq partıalardyń 16%, «Germanıaǵa balama» partıasynyń 6% ǵana osy pikirde. Mundaı qarama-qaıshylyq jalpyulttyq pikir men belgili bir saıası toptardyń lobbıi arasyndaǵy teketiresten týyndap otyr. Atap aıtqanda «jasyldardyń» yqpaly basym.  

«Jasyldar» qalaı kúsheıdi?

 GFR parlamenttik respýblıka. Sondyqtan saıası júıede parlamenttiń yqpaly basym. Memlekettiń ishki jáne syrtqy saıasaty qaı baǵytta damıtyny bıleýshi jáne bılik partıalarynyń ıdeologıalyq platformasyna, kúsh balansyna táýeldi. Saılaýda basymdyqqa ıe partıalar úkimetti jasaqtaıdy. Qazirgi quramy 2021 jyldan beri jumys isteıdi.

GFR-ń Federatıvti Úkimeti «Germanıanyń sosıal-demokratıalyq partıasy», «Jasyldar» jáne «Erkin demokrattar» partıalary múshelerinen qurylǵan. Bıleýshi partıa ekeý – sosıal-demokrattar men jasyldar. Sondyqtan kansler qyzmetin Olaf Shols (sosıal-demokrat), al vıse-kanslerlikti  Robert Habek (jasyldar) júzege asyrady. Úkimettiń quramy jaıly tolyǵyraq tómendegi kestede kórsetilgen. Kesteden úkimet quramynda kanslerdi qosa alǵanda 8 sosıal-demokrat, vıse-kanslerdi qosqanda 5 jasyldar jáne 4 erkin demokrattar bar ekenin kóremiz. AES-ke qarsylardyń basym kópshiligi jasyldar partıasynyń ókilderi. 

Aty-jóni

Laýazymy (mınıstrler)

Partıasy

O. Shols

Federaldi kansler

Sosıal-demokrat

R. Habek

Vıse-kansler, ekonomıka jáne klımatty qorǵaý

90 Odaǵy/Jasyldar

V. Shmıdt

Jeke tapsyrmalar boıynsha mınıstr

Sosıal-demokrat

K. Geıvıs

Turǵyn-úı, qurylys jáne qalany damytý

Sosıal-demokrat

N. Fezer

İshki ister jáne otan

Sosıal-demokrat

B. Pıstorıýs

Qorǵanys

Sosıal-demokrat

K. Laýterbah

Densaýlyq saqtaý

Sosıal-demokrat

S. Shýlse

Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý

Sosıal-demokrat

H. Haıl

Eńbek jáne áleýmettik máseleler

Sosıal-demokrat

A. Berbok

SİM

90 Odaǵy/Jasyldar

L. Paýs

Otbasy, qarttar, áıelder men balalar máseleleri

90 Odaǵy/Jasyldar

Sh. Lemke

Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne ıadrolyq qaýipsizdik

90 Odaǵy/Jasyldar

D. Ózdemır

Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy

90 Odaǵy/Jasyldar

K. Lındner

Qarjy

Erkin demokrattar

M. Býshman

Ádilet

Erkin demokrattar

B. Vansınger

Ǵylymı taldaýlar men bilim

Erkin demokrattar

F. Vısıng

Transport jáne sıfrly ınfraqurylym

Erkin demokrattar

Ótken ǵasyrdyń 90 jyldarynan beri sosıal-demokrattar men jasyldar alánsy áreket etýde. Jasyldar bir mezette mundaı saıası yqpalǵa jetpedi. Olardyń basty qoldaýshylary atom energetıkasyna qarsy áleýmettik toptar 1960-70 jyldary paıda boldy. 1986 jylǵy Chernobyldegi jarylystan keıin jasyldar saıası kúshke aınala bastady. Sóıtip 90 jyldary sosıal-demokrattarmen aláns quryp, AES-n bas tartý ıdeıasyn usynǵan bolatyn. Alaıda bıleýshi partıalar men AES ınvesortorlary arasynda teketires bolyp, olardy jabý uzaqqa sozyldy. Degenmen arada kompromıss bolyp, stansıalardy birtindep jabý týraly toqtamǵa keldi. Biraq bul Germanıanyń atom energetıkasynan túbegeıli bas tartty degen sóz emes. Sondaı-aq AES-nan bas tartý jalpyulttyq pikir dep te aıta almaımyz. Bolashaqta Germanıa AES-ke qaıta oralýy múmkin. 

 

Perdehan SHÁMSHIEV,  sarapshy

Prezıdent Joldaýy: Ulttyq qordyń aqshasy qaı elderdiń qundy qaǵazdaryna salynǵan
02 qyrkúıek 2024
Prezıdent Joldaýy: Ulttyq qordyń aqshasy qaı elderdiń qundy qaǵazdaryna salynǵan

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bul jolaǵy Joldaýynda ulttyq qordyń aqshasy sheteldik qarjy ınstıtýttarǵa qyzmet etpeý kerektigin aıtty.  Sarapshylar Joldaýdyń osy tusyn túrlishe tápsirlep jatyr.
Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynan shyqqan boıda BAQ ókilderine suhbat bergen Májilis depýtaty Elnur Beısenbaev Memleket basshysy «Ulttyq qor sheteldiń qarjy ınstıtýttaryna qyzmet etpeý kerek» degen sózi arqyly  syrtqy qaryzdar máselesin meńzedi degendi aıtty.


«Bul jerde syrtqy qaryzdy Ulttyq qordyń esebinen jaýyp jatyrmyz degen túsinik qalyptaspaý kerek. Syrtqy qaryzdarǵa qyzmet kórsetý shyǵyndary týraly aıtylyp otyr dep oılaımyn. Shynymen de Ulttyq qor qarajatynyń ondaı maqsattarǵa jumsalyp jatqany týraly faktiler bar», - dedi depýtat. 


Al Ekonomıkalyq saıasat ınstıtýtynyń dırektory Qaıyrbek Arystanbekov áńgime Ulttyq qor aqshasyna satyp alynǵan qundy qaǵazdar týrasynda bolyp otyr dep esepteıdi.
«Búgingi tańda Ulttyq qor qarajatynyń bir bóligi sheteldik kompanıalardyń qundy qaǵazdaryna, aksıalar men oblıgasıalarǵa, derıvatıvterge salynǵan. Onyń paıyzy tómen. Iaǵnı,  Ulttyq qor aqshasyna qaı kompanıanyń aksıasyn satyp alsaq, solardy baıytyp otyrmyz deýge bolady. Prezıdent sheteldik qarjy ınstıtýttaryna qyzmet etpeýi kerek degende osyny meńzese kerek», - deıdi ekonomıs.
Sarapshynyń deregin Ulttyq banktiń resmı málimetteri de rastap tur deýge bolady. Jalpy Ulttyq qorda saqtaýly tur delinetin qarjynyń 10 mlrd AQSH dollarynan astam bóligi turaqtandyrý portfelderine salynǵan. Aktıvtiń bul túrin josparda joq shyǵyndar paıda bolǵan kezde tez sheship alyp,  respýblıka búdjeti arqyly ekonomıkaǵa baǵyttaýǵa arnalǵan. Atalǵan qarajat ýaqyt synynan tolyq ótken, senimdi qundy qaǵazdarǵa ǵana salynady. Biraq, Qaıyrbek Arystanbekov aıtqandaı, syıaqy paıyzy tómen bolýy múmkin. Ulttyq bank pen Qarjy mınıstrligi bul jerde qundy qaǵazdyń ınvestısıalyq tabysynan góri senimdiligine basymdyq berip otyr deýge keledi. 
Bul aktıvti qajet kezinde jyldam sheship alýǵa bolatynyn 2019 jylǵy koronavırýs pandemıasy kórsetken bolatyn. İndet kezeńindegi daǵdarysqa qarsy sharalardy qarjylandyrý úshin Ulttyq qordan 6 trln teńge bólingen edi.

Ulttyq qorǵa tıesili aqshanyń taǵy bir bóligi jınaqtaýshy portfelde saqtaýly. Onyń ózi eki arnaǵa baǵyttalǵan. Naqty aıtsaq, damyǵan jáne damýshy elderdiń baǵaly qaǵazdaryna, korporatıvtik oblıgasıalaryna, damyǵan elderde tirkelgen kompanıalardyń aksıalary men altyn portfeline salynǵan.
Ulttyq bank bıyl naýryz aıynda jarıalaǵan málimetke sensek, Ulttyq qordyń jınaqtaýshy portfeliniń 29%-i damyǵan memleketterdegi oblıgasıalarda, 21%-i damýshy elderdiń oblıgasıalarynda, 30%-i damyǵan elderdegi kompanıalardyń aksıalarynda, 10%-i korporatıvtik oblıgasıalarda, 5%-i balama quraldarda jatyr.
Damyǵan elderdegi oblıgasıalar týraly aıtsaq, Ulttyq qor aqshasynyń 62,5%-i AQSH-tyń, 12,5%-y Eýroodaqtyń, 10%-y Ulybrıtanıanyń, 5%-y Japonıanyń, 5%-y Aýstralıanyń, 5%-y Kanadanyń memlekettik baǵaly qaǵazdarynda shoǵyrlanǵan.
Al Ulttyq qor qarjysy ınvestısıalanǵan damýshy elderdiń qatarynda Latyn Amerıkasynyń, Shyǵys Eýropanyń, Azıa men Afrıkanyń aldyńǵy qatarly memlekteteri bar.
Ulttyq qor aqshasy salynǵan korporatıvtik oblıgasıalar negizinen bank sektory, aýyl sharýashylyǵy, energetıka jáne telekomýnıkasıa salasyn qamtıdy.
Sondaı-aq Ulttyq qor el ishinde saqtalatyn altyn quımalar men syrtta saqtaýly turǵan altyn quımalarda jatyr.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.