PREZIDENTTİKTEN ÚMİTTİ 7 ADAM KİMDER, JASTARY NESHEDE?

Saıasat

07 mamyr 2019

PREZIDENTTİKTEN ÚMİTTİ 7 ADAM KİMDER, JASTARY NESHEDE?

Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komısıasy Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń kezekten tys saılaýyna kandıdattardy tirkeýdi aıaqtady. 9 maýsymda bolatyn alamanǵa qatysý úshin saıası partıalar men qoǵamdyq uıymdar atynan usynylǵan 7 úmitker tirkeýden ótti.

Kandıdattardy tirkeýge 11 mamyrǵa deıin ýaqyt berilgen bolatyn, biraq, kandıdattar keshe tolyq tirkelip úlgerdi. Endigi kezeń saılaýaldy úgit-nasıhat jumysy. Úmitkerlerdiń 11 mamyr kúni saǵat 18:00-den bastap kirisedi.

Al endi 7 úmitkerge barynsha toqtalyp, olar týraly bar málimetti tizbektep kóreıik.

1. Túgel Sádi-Bek, 64 jasta

1955 jyly 1 naýryzda Shyǵys Qazaqstan oblysy Ulan aýdany Amangeldi aýylynda týǵan.

Ony 2019 jyly 17 sáýirde "Uly dala qyrandary" respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi usyndy.

1955 jyldyń 23-shi aqpanynda Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanynyń Amankeldi aýylynda dúnıege keldi.

1980 jyly Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Memlekettik Ýnıversıtetin «jýrnalıs» mamandyǵy boıynsha bitirgen.

Eńbek jolyn qarapaıym jumysshydan bastady. Eki jyl Almaty qalasyndaǵy maqta-mata ıirý fabrıkasynda slesar bolyp jumys istedi. 1977-1978 jyldary aýdandyq «Órken-Rasvet» gazetinde aýdarmashy, 1979 jyldary Ulan aýdandyq atqarý komıtetiniń uıymdastyrý bóliminiń nusqaýshysy, 1979-1984 jyldary aýdandyq komsomol komıtetiniń 1-shi hatshysy, 1984-1988 jyldary aýdandyq partıa komıtetiniń uıymdastyrý bóliminiń meńgerýshisi bolyp qyzmet istedi.

1988-1990 jyldary Joǵary partıa mektebinde eki jyl kúndizgi bóliminde oqyp, «polıtolog», «sosıolog» degen mamandyqtarǵa ıe boldy. 1990-1992 jyldary aýdandyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy jáne basqa da jaýapty qyzmetterde boldy. 1992-1994 jyldary «Ulan Tańy – Ýlanskıe Zorı» gazetiniń bas redaktory bolyp jumys istedi. 1994-1998 jylǵa deıin Almaty qalasynda «Qazaqstan Televıdenıesi men Radıosy» korporasıasynda jaýapty qyzmetterdi atqardy.

1998 jyldyń basynda Jańa Elordamyzdyń tuńǵysh baspasóz hatshysy bolyp taǵaıyndaldy.

Saıasattanýshy retinde 2001 jyldan 2002 jylǵa deıin Respýblıkalyq Halyqtyq-patrıottyq «Meniń Qazaqstanym» qozǵalysynyń tóraǵasy boldy. 2002 jyldan 2004 jylǵa deıin Halyqaralyq Baspasóz Ortalyǵynyń basshysy bolyp jumys istedi.

2004 jyldan 2005 jyldar arasynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń bólim meńgerýshisi boldy.

2004 jyldan beri QR Ulttyq Sport Túrleri qaýymdastyǵynyń 1-shi vıse-prezıdenti, Ulttyq At Sporty Federasıasynyń prezıdenti. QR Jazýshylar Odaǵy, QR Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi. QR Gýmanıtarlyq Ǵylymdar Akademıasynyń Akademıgi. Shyǵys Qazaqstan oblysy Ulan aýdanynyń Qurmetti azamaty. QR-nyń mádenıet qaıratkeri, QR-nyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy.

2003–2005 jj. Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń buqaralyq aqparatpen baılanys bóliminiń meńgerýshisi bolyp qyzmet etken. Qazir QR Ulttyqat sporty túrleri federasıasynyńprezıdenti bolyp qyzmet atqarady.

2. Toqaev Qasym-Jomart Kemeluly, 65 jasta

1953 jyly 17 mamyrda Almaty qalasynda týǵan.

2019 jylǵy 23 sáýirde "Nur Otan "partıasy" qoǵamdyq birlestigi usynǵan.

1953 jyly 17 mamyrda Almaty qalasynda týǵan. Ákesi – Kemel Toqaıuly Toqaev (1923-1986) Uly Otan soǵysynyń ardageri, belgili jazýshy, qazaq ádebıetiniń detektıvti-shytyrman oqıǵaly janrynyń negizin qalaýshy. Sheshesi – Turar Shabarbaeva (1931-2000) Almaty shet tilderi pedagogıkalyq ınstıtýtynda qyzmet etken.

Q.K.Toqaev 1975 jyly Máskeý memlekettik halyqaralyq qatynastar ınstıtýt bitirgen. KSRO-nyń Qytaı Halyq Respýblıkasyndaǵy elshiliginde dıplom aldyndaǵy taǵylymdamadan ótken. 1983-1984 jyldar aralyǵynda Beıjiń lıngvısıka ınstıtýtynda taǵylymdamadan ótti. 1992 jyly Reseı Federasıasy Syrtqy ister mınıstrliginiń Dıplomatıalyq akademıasyn támamdady.

Eńbek jolyn 1975 jyly KSRO-nyń Syrtqy ister mınıstrliginde bastap, Keńes Odaǵynyń Sıngapýr Respýblıkasyndaǵy elshiligine jumysqa joldanǵan. 1979 jyly KSRO Syrtqy ister mınıstrliginiń apparatyna oralady. 1984-1985 jyldar aralyǵynda KSRO Syrtqy ister mınıstrliginde qyzmet atqaryp, keıinnen Keńes Odaǵynyń Qytaı Halyq Respýblıkasyndaǵy elshiligine jiberildi. Onda 1991 jylǵa deıin ekinshi hatshy, birinshi hatshy jáne keńesshi laýazymdarynda qyzmet isteıdi.

1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary bolyp taǵaıyndalady. 1993 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary boldy. 1994 jyly elimizdiń Syrtqy ister mınıstri bolyp taǵaıyndalady. 1999 jylǵy naýryzda Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń orynbasary boldy. 1999 jylǵy qazanda Parlamenttiń kelisimi boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Premer-Mınıstr bolyp taǵaıyndaldy. 2002 jylǵy qańtarda Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy – Syrtqy ister mınıstri boldy. 2003-2007 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstri. Bul qyzmette jahandyq ıadrolyq qarý-jaraqty taratpaý úderisine belsendi atsalysty.

2007 jylǵy qańtarda Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń Tóraǵasy bolyp saılandy. 2008 jyly Qazaqstan Parlamentiniń joǵary palatasynyń spıkeri retinde EQYU Parlamenttik assambleıasynyń vıse-prezıdenti bolyp saılandy.

2011 jylǵy naýryzda BUU Bas hatshysynyń orynbasary, BUU-nyń Jenevadaǵy bólimshesiniń Bas dırektory, sondaı-aq Qarýsyzdaný jónindegi konferensıada BUU Bas hatshysynyń jeke ókili bolyp taǵaıyndaldy. Sonymen qatar Qarýsyzdaný jónindegi konferensıanyń Bas hatshysy laýazymyn atqardy. TMD-nyń jáne Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń tóraǵasy bolyp saılandy.

2013 jylǵy 16 qazanda Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń Tóraǵasy bolyp qaıta saılandy.

2019 jylǵy 20 naýryzda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti retinde ant qabyldady.

2007 jyldan bastap «Nur Otan» partıasynyń jáne osy partıanyń saıası keńesi búrosynyń múshesi. Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń múshesi. Tótenshe jáne Ókiletti Elshi. Saıası ǵylymdarynyń doktory. Dúnıejúzilik gýmanıtarlyq jáne jaratylystaný ǵylymdary akademıasynyń tolyq múshesi. Qaýipsizdik jónindegi Múnhen konferensıasy «Ǵulamalar keńesiniń» múshesi. Shenchjen ýnıversıtetiniń (QHR) jáne Reseı Federasıasynyń Syrtqy ister mınıstrligi Dıplomatıalyq akademıasynyń qurmetti profesory. Qazaqstannyń halyqaralyq qatynastar jónindegi keńesiniń qurmetti prezıdenti. Jeneva Dıplomatıa jáne halyqaralyq qatynastar mektebiniń qurmetti dekany. Reseı bıografıalyq qoǵamynyń tujyrymy boıynsha 2018 jyldyń «Jyl adamy» laýreattarynyń tizimine engen. 13 jyl boıy Qazaqstannyń ústel tenısi federasıasyn basqardy.

Halyqaralyq qatynastar máselelerine arnalǵan 10 kitaptyń avtory.

Qazaqstan Respýblıkasynyń jáne shet elderdiń kóptegen memlekettik nagradalarymen, sondaı-aq medaldarmen marapattalǵan.

Salamatty ómir saltyn ustanady. Kórkem shyǵarmalardy, saıası jáne memýarlyq baǵyttaǵy ádebıetterdi oqyǵandy unatady.

Ajyrasqan.

Uly – Tımýr.

3. Taspıhov Amangeldi Satybaldyuly, 59 jasta

1959 jyly 20 qarashada Batys Qazaqstan oblysy Kaztal aýdany Qýshankól aýylynda dúnıege kelgen.

2019 jylǵy 24 sáýirde«Qazaqstan Respýblıkasy kásipodaqtar Federasıasy» Respýblıkalyq kásipodaqtar birlestigi usyndy.

Taspıhov Amangeldi Satybaldyuly 1959 jyly 20 qarashada Batys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn ınjener-mehanık mamandyǵy boıynsha bitirgen. Eńbek jolyn 1982 jyly Almaty kólik qurastyrý zaýytynda ınjener-tehnolog bolyp bastaǵan. Ár jyldary memlekettik qyzmette basshylyq laýazymdarda jumys atqaryp, bıznes-qurylymdarda da eńbek etken. Batys Qazaqstan oblystyq máslıhatynyń, sondaı-aq QR Parlamenti Senaty men Májilisiniń depýtaty bolǵan. 2019 jyldan bastap Batys Qazaqstan oblysy kásipodaqtarynyń aýmaqtyq birlestiginiń tóraǵasy. «Qurmet» ordenimen (2005 jyly), medaldarmen marapattalǵan. Úılengen, eki balasy bar.

4. Espaeva Danıa Mádıqyzy, 58 jasta

1961 jyly 5 naýryzda Aqtóbe oblysy Mártók aýdany Jaısań aýylynda dúnıege kelgen.

2019 jylǵy 25 sáýirde "Aq jol "Qazaqstannyń demokratıalyq partıasy" qoǵamdyq birlestigi usynǵan.

Espaeva Dánıa Madıqyzy 1961 jyly 5 naýryzda dúnıege kelgen. Turmys qurǵan, eki balasy bar. Almaty esep-kredıt tehnıkýmyn (1982), Qazaq memlekettik Basqarý akademıasyn bitirgen, Almaty q-sy, (1993) (mamandyǵy «Ekonomıs»). Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń depýtaty, Otbasy jáne áıelder isteri jónindegi komısıa múshesi (08.2008, 2012-2016 qaıta saılandy), «Aq jol» partıasy atynan Parlament Májilisi depýtattyǵyna kandıdat (05.02.2016), «Aq jol» partıasynan VI shaqyrylymdaǵy Parlament Májilisiniń depýtaty, QR Parlament Májilisiniń Qarjy jáne búdjet jónindegi komıtetiniń múshesi (24.03.2016 bastap). «Qurmet» ordeni (2011), QR Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy, «Úzdik qarjyger» medaldarymen marapattalǵan.

5. Raqymbekov Tóleýtaı Sataıuly, 54 jasta

1964 jyly 19 shildede Qaraǵandy oblysy Jańaarqa aýdany Atasý kentinde dúnıege kelgen.

2019 jylǵy 25 sáýirde "Aýyl "halyqtyq – demokratıalyq patrıottyq partıasy" qoǵamdyq birlestiginen usynyldy.

Tóleýtaı Rahymbekov 1964 jyly 19 shildede Qaraǵandy oblysynda dúnıege kelgen. Injener-mehanık, zańger mamandyǵy boıynsha Qazaq aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn, E. A. Búketov atandaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. QazUǴA Akademıgi, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, qurylys magıstri.

Eńbek jolyn 1986 jyly Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, aspıranty bolyp bastady.

1987-1989 J. J. – "Selhoztehnıka" Jańaarqa AB ınjeneri, sheberi, aǵa sheberi, aǵa ınjener-tehnolog»;

- Aýyl sharýashylyǵyn elektrlendirý ǴZI aspıranty;

- Jezqazǵan qalasynda birqatar komersıalyq qurylymdardy basqardy;

- Qaraǵandy oblysy Sátbaev qalasy ákiminiń orynbasary;

- Jezqazǵan memlekettik ýnıversıtetiniń dosenti;

2002-2006 jyldary-basqarma bastyǵy, AÓK jáne aýyldyq aýmaqtardy damytýdy taldaý jáne memlekettik retteý departamentiniń dırektory, aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý, keden-tarıftik saıasat jáne DSU departamentiniń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Aýyl sharýashylyǵy ónimderi naryǵyn retteý departamentiniń dırektory;

- Qazaqstan Respýblıkasy Kólik jáne komýnıkasıa mınıstrligi Kólik saıasaty jáne halyqaralyq yntymaqtastyq departamentiniń dırektory;

2007-2009 jj. - " QazAgroInnovasıa "AQ prezıdenti;

2009 j. - QR Premer-Mınıstri orynbasarynyń keńesshisi;

2009 j. - TKSH "QazOrtalyǵy" AQ tóraǵasy»;

- Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary;

2011-2013 jj. – "TKSH QazOrtalyǵy" AQ tóraǵasy»;

"TKSH jáne qurylys Ulttyq palatasy" ZTB basqarma tóraǵasy»;

"Atameken" QR UKP Agrokompanıalar ortalyǵynyń dırektory»;

Premer-Mınıstrdiń orynbasary – Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń keńesshisi;

2017 jylǵy sáýirden shildege deıin-QR Aýyl sharýashylyǵy vıse-mınıstri;

2017 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap "Qarjy" kafedrasynyń profesory. S. Seıfýllın.

2019 jyldan beri «Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy» KeAQ basqarma tóraǵasy.

"Qurmet" ordenimen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.

Qaraǵandy oblystyq máslıhatynyń depýtaty (1999-2003). 2 medalmen, QR Qurmet gramotasymen marapattalǵan. Úılengen. Jubaıy - Rahymbekova Saltanat Temirqulqyzy. Qyzdary - Álıa (1987 jyly týǵan), Aıbota (1996 jyly týǵan).

6. Ahmetbekov Jambyl Aýjanuly, 58 jasta

1961 jyly 11 aqpanda Aqmola oblysy Qorǵaljyń aýdany Janteke aýylynda dúnıege kelgen.

"Qazaqstan Komýnıstik Halyq partıasy" qoǵamdyq birlestiginen 2019 jyly 26 sáýirde usynyldy.

QKHP Ortalyq Komıteti Saıası Búrosynyń múshesi

Depýtat, QR Parlamenti Májilisindegi «Halyq komýnıseri» fraksıasy jetekshisiniń orynbasary

1961 jyldyń 11 aqpanynda Selınograd oblysy, Qorǵaljyn aýdany, Janteke aýylynda dúnıege kelgen

Bilimi: Selınograd aýyl sharýashylyǵy ınstıtýty (1983)

Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýty (1994)

Eńbek joly: Qorǵaljyn sovhozynyń mehanıgi (1983); Qazaqstan Kompartıasy Qorǵaljyn aýdandyq komıtetiniń ıdeologıa bóliminiń nusqaýshysy (1987-1990); Qazaqstan LKJO AK birinshi hatshysy (1990-1992); Qaraǵandy oblysy Teńiz aýdandyq ákimdigi mádenıet bóliminiń meńgerýshisi (1992-1994); Aqmola oblysy Qorǵaljyn aýdandyq ákimdigi jastar isi, týrızm jáne sport bóliminiń meńgerýshisi (1994-1995); Qorǵaljyn aýdandyq ákimdigi mádenıet bóliminiń meńgerýshisi (1995-1998); Aqmola oblystyq «Suńqar» áskerı-tehnıkalyq lıseıiniń vzvod komandıri, dırektordyń áskerı-tehnıkalyq daıyndyq jónindegi orynbasary (1998-2001); Aýdandyq bilim berý bóliminiń alǵashqy áskerı daıyndyq jáne sport jónindegi ádiskeri (2001-2005); Aýdan ákimi apparatynyń bas mamany, uıymdastyrý-baqylaý bóliminiń bastyǵy (2002-2005); 2012 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Májilisiniń V, VI shaqyrylymynyń depýtaty (Áleýmettik-mádenı damý komıteti)

Partıalyq qyzmeti: QKHP Ortalyq komıteti apparatynyń jetekshisi (2005-2007); QKHP OK hatshysy; Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenttigine úmitker (2011)

7. Qosanov Ámirjan Saǵıdrahmanuly, 54 jasta

1964 jyly 13 mamyrda Qyzylorda oblysy Aral aýdany Sapaq stansıasynda dúnıege kelgen.

"Ult taǵdyry "Birikken ulttyq-patrıottyq qozǵalysy" qoǵamdyq birlestiginen 2019 jyly 26 sáýirde usynyldy.

Qosanov Ámirjan Saǵıdrahmanuly 1964 jyly 13 mamyrda Qyzylorda oblysy Sapaq aýylynda dúnıege kelgen. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalısıka fakúltetinde bilim alǵan.

1989 jyly ýnıversıtetti bitirgen soń “Sosıalısik Qazaqstan” gazetinde tilshi bolyp qyzmet atqarǵan.

1991 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń jastar isi jónindegi memlekettik komıtette qyzmet atqarǵan.

Ámirjan Qosanov 1964 jyly Qyzylorda oblysy Sapaq aýylynda dúnıege kelgen. Belgili saıasatker. Negizgi mamandyǵy jýrnalıs. 1994-1997 jyldary Ákejan Qajygeldın basqarǵan úkimettiń baspasóz hatshysy boldy. 1998 jyly Qajygeldın basqarǵan Qazaqstan Halyq partıasy tóraǵasynyń orynbasary, 2005 jyly Jalpyulttyq sosıal-demokratıalyq partıa tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqardy. «Azat» jalpyhalyqtyq sosıal-demokratıalyq partıasynyń bas hatshysy boldy. 2009 jyly JSDP men Azat partıalary qosyldy. Partıa basshylyǵynda boldy. Keıin opozısıalyq uıymdardan kóńili qalǵan saıasatker ultshyldar qataryna qosyldy. 2018 jyldyń mamyr aıynda "Jańa Qazaqstan forýmy" qoǵamdyq uıymy qurylyp, oǵan "Ult taǵdyry", "Altynbek Sársenbaıuly qory", "Bolashaq" jastar qozǵalysy tárizdi birneshe qoǵamdyq uıym birikti. Ámirjan Qosanov qazir atalǵan uıymnyń múshesi.

RELATED NEWS

Saıasat

12 sáýir 2025

Qazaqstannyń úsh qalasyna erekshe mártebe berilmek

TMD Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysynda Astana, Almaty, Qaraǵandy «1941-1945 jj. Eńbek dańqy qalasy» qurmetti ataǵyn berý týraly sheshim kelisildi, dep habarlaıdy Bul týraly SİM habarlady.

Kezdesýde Qazaqstan premer-mınıstriniń orynbasary – syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý TMD uıymyn odan ári damytýǵa baǵyttalǵan birqatar usynysty ortaǵa saldy. Osy turǵyda Qazaqstan bastamalaryn júzege asyrýda Dostastyq boıynsha seriktesterdiń qoldaýy erekshe atalyp ótti.

«Elimizdiń usynysy boıynsha búgingi tańda Volontórler forýmy, Dostastyq jármeńkesi, TMD Akademıalyq astanasy jáne basqa da kóptegen joba birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda iske asyrylyp jatyr nemese jaqyn bolashaqta ótkizýge josparlanǵan», – dep málimdedi syrtqy ister mınıstri.

Jeńistiń 80 jyldyǵy qarsańynda TMD elderiniń birqatar qalasyna, sonyń ishinde Astana, Almaty, Qaraǵandy jáne basqa da qalalarǵa «1941-1945 jj. Eńbek dańqy qalasy» qurmetti ataǵyn berý týraly sheshim kelisildi.

Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń kelesi otyrysy 2025 jylǵy qazan aıynda TMD Memleket basshylary samıti qarsańynda Dýshanbe qalasynda ótedi.

Saıasat

10 shilde 2024

«Bestikten» «ondyqqa» aınalǵan SHYU: Astana deklarasıasynyń mańyzy

Esirtkige qarsy ortaq strategıa, terorızm, separatızm, ekstremızm sıaqty qaýipti qubylystarmen birlesip kúresý, energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyq, aqparattyq qaýipsizdik, tatý kórshilik, aýyzsý qaýipsizdigi, qorshaǵan ortany birlesip qorǵaý. Astanadaǵy Shanhaı yntymaqtastyq uıymy samıtiniń praktıkalyq qyryn bir sóılemmen osylaı túıindeýge bolady. Munyń bári, aınalyp kelgende, eldegi turaqtylyqqa tutqa bolatyn ózekti máseleler.

SHYU Astana samıtin Qytaı men Reseıge kiriptar elderdiń basshylary jınalatyn kezekshi jıyndardyń biri retinde sıpattaýshylar samıtte qol qoıylǵan 25 qujattyń ishinde biz ataǵan máseleler boıynsha ýaǵdalastyqtar qaıta ózektendirilgenin nazarǵa ala bermeıdi.
Esirtki saýdasy bir eldiń ishinde ǵana júretin tuıyqtalǵan naryq emes. Mańaıdaǵy elderdiń ishki turaqtylyǵy qanshalyqty osal bolsa, irgeles elderdiń ózara tatýlyǵy qanshalyqty álsiz bolsa, esirtkiniń transulttyq saýdasy soǵurlym órshı bermek. Bir shetinde Aýǵanstan turǵan Ortalyq Azıa úshin bul másele erekshe mańyzdy bolatyny sodan.
Shanhaı ondyǵynyń aıasynda terrorzım men separatızmge qarsy yntymaqtastyq ornatý osy turǵydan mańyzdy. Qazaqstandaǵy separatızmniń qateri týraly oılansaq, esimizge eldiń tutas bir óńirlerin Reseıdiń sýbektisi etýge qushtar ylańshylardyń sottalyp jatatyny túsedi. Shanhaı uıymyndaǵy áriptes retinde Máskeýmen arada osyndaı kelisiminiń bolǵany da biraz iste erkinirek áreket etýge jol ashady.
Reseıdiń Ózbekstan men Qazaqstanǵa gaz odaǵyn qurýdy usynyp júrgenine de biraz boldy. Al Qazaqstan eldiń shyǵysy men soltústigine Omby men Orynbordan gaz tartý úshin Qytaıdy da oıynǵa qosý qajet degen ustanymda otyr. Onyń qısyny mynandaı, Qazaqstan Reseıden alǵan gazdyń bir bóligin ońtústiktegi gazdy Qytaıǵa jiberý arqyly óteıdi. Esesine Reseı Qytaı aldyndaǵy gaz mindettemesin oryndaýda tasymal shyǵynyn qysqartady. Mundaı júıe Reseı gazyna jalǵanǵan Qazaqstannyń eldi mekenderi aı men kúnniń amanynda kógildir otynsyz qalmaýyna kepildik bolady. Osy turǵydan alǵanda SHYU aıasyndaǵy energetıkalyq yntymaqtastyq Qazaqstannyń soltústigi men shyǵysyn gazdandyrýda mańyzdy ról atqarmaq.
«Ózbekstan reseılik «Rosatom» kompanıasymen birge Shardara sý qoımasynan jaqyn jerde atom elektr stansasyn salýǵa kirisip ketti. Al Qazaqstan bıyl kúzde AES salý máselesi boıynsha jalpyulttyq referendým ótkizbekshi. AES tehnologıasy SHYU-daǵy taǵy bir oıynshy – Qytaıda da bar. Qazaqstanda AES salýǵa áleýetti resmı venderlerdiń ishinde Fransıa, Ońtústik Koreıa, Reseımen birge Qytaı da bar. AQSH-tyń AES salasyndaǵy tehnologıasy da Qazaqstan tarapynan muqıat zerttelip jatyr. Ázirshe bizde salynýy múmkin AES Balqashtyń irgesindegi Úlken kentinen boı kóteredi dep kózdelip otyr. AES salysatyn eli retinde Qytaı men Reseıdiń biri bolsa, Beıjińniń transshekaralyq İle ózeni quıatyn Balqashtyń boıynsha AES salýymyzǵa kelisim berýi ońaılaıdy. Al Ońtústik Koreıa, Fransıa, AQSH tehnologıasy tańdalsa, dıplomatıalyq dıalog qajet bolatyny sózsiz. SHYU aıasyndaǵy energetıkalyq yntymaq osy turǵydan qajet dúnıe.
Astana samıtiniń «SHYU+» formatyndaǵy kezdesýinde sóz sóılegen Birikken Ulttar uıymynyń bas hatshysy Antonıý Gýtterısh jasandy zeıinniń qateri týraly biraz oı aıtty. Bul tehnologıa boıynsha álemde kósh bastap turǵan elderdiń aldyńǵy qatarynda SHYU-ǵa múshe Qytaı men Úndistan bar.
Shyǵystaný ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, qytaıtanýshy Oljas Beısenbaev osy eki eldiń tehnologıasyn paıdalana otyryp, ınternet alaıaqtyq, onlaın qarjy pıramıdalary sıaqty kıber qylmystardy tejeýge bolatynyn aıtady.
İT-sarapyshlar sýperkompúter tehnologıasyn tıisti deńgeıde meńgermegen elder ozyq elderdiń aldynda sıfrlyq egemendigin joǵaltýy múmkin ekenin aıtyp júr. Oljas Beısenbaev SHYU alańyn paıdalanyp, sýperkompúter ǵylymyn jetildirýge bolatynyn aıtady.

«Keıbir halyqaralyq saraptamalarda sıfrlyq egemendik týraly aıtyla bastady. 2023 jyly kıberqylmystyń kesirinen búkil álemde 5 mıllıard dollardaı shyǵyn kelgen deıtin derekter bar. Biz ózimizdiń kıber keńistigimizdi qorǵaý jaıynda oılanýymyz kerek. SHYU aıasyndaǵy kıberqaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty burynǵydan da mańyzdy etedi», - deıdi qytaıtanýshy.

Sondaı-aq, ol «SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy paıdalanyp óz mamandarymyzdy Qytaı men qosa Úndistanǵa ǵylymı taǵylymdamadan ótkizýge bolatynyn eske salady.

«Spýtnık, robot tehnologıalarynda, sýperkompúter baǵyttarynda Qytaıdyń kósh basynda turǵanyn bilemiz. Úndistan da İT-tehnologıa aldyńǵy orynda. Sondyqtan osy salalarda ózara bilim bólisýmiz qajet. Munyń bári óz ishimizdegi sıfrlyq teńsizdikti azaıtýǵa septigin tıgizedi. Óıtkeni Astana, Almaty, Shymkent qalalaryndaǵy sıfrlandyrý deńgeıin qıyrdaǵy aýyldardyń jaǵdaıymen salystyrýǵa kelmeıdi. SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy pysyqtaǵan kezde ásirese shekaralyq aımaqtardy sıfrlandyrý máselesin alǵa shyǵaryp otyrý kerek», - deıdi shyǵystanýshy.

Ǵalym aıtqan baǵyttardyń bárin SHYU aıasyndaǵy aqparattyq qaýipsizdik sharalary arqyly iske asyrýdyń múmkindigi bar.
Sý resýrstary jáne ırrıgasıa mınıstrliginiń málimeti boıynsha, Qazaqstandaǵy sý qorynyń 46 paıyzy transshekaralyq ózender arqyly kórshiles elderden kiredi. Al bizben sý bólisip otyrǵan kórshiles elderdiń bári SHYU aıasyndaǵy áriptes memleketter. Astana samıtinde qol qoıylǵan 25 qujattyń ishinde aýyz sý qaýipsizdigine jeke qujattyń arnalýy osy turǵydan mańyzdy.
Mysaly, Ertis máselesine kelgende Beıjiń ózen ortasyndaǵy Qazaqstanmen de, aıaǵyndaǵy Reseımen de jeke-jeke kelisýdi jón kóredi. Mundaı tásil tıimsiz bolyp jatqan jaǵdaıda SHYU aıasyndaǵy dıalogqa shaqyrý oryndy bolýy múmkin.
Baýyrlas elder sanalatyn Ózbekstan men Qyrǵyzstannan da sý alý muqıat dıplomatıany qajet etip otyr. Shekaraaralyq sý arnalary men halyqaralyq kólderdi qorǵaý jáne paıdalaný jónindegi Helsınkı konvensıasyn Tashkent qabyldaǵanymen, Bishkek áli moıyndamaǵan. Qazirgi ekonomıkalyq tetikter sý dıplomatıasyna jaramsyz bolǵan jaǵdaıda SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy alǵa shyǵarýǵa bolady.
SHYU aıasynda ekologıalyq problemalardy birlesip sheshýdiń de bizge berer tusy kóp. Óıtkeni álemdegi qorshaǵan ortany eń kóp lastaıtyn ekonomıkanyń biri – Qytaı naryǵy irgemizde tur. Al Ózbekstanmen Araldy qutqarý baǵytyndaǵy yqpaldastyqtyń jan-jaqty qujattalyp, qattalǵany mańyzdy. Bizdiń eldiń aýmaǵynda Reseıdiń zymyran qaldyqtary qulaıtynyn eskersek, bul máseleni Máskeýmen SHYU aıasynda da qozǵaýǵa da múmkindik bar.
SHYU-nyń Astana samıti Qazaqstannyń ózine ne úshin qajet boldy degen suraqqa osylaı jaýap berýge bolady.
Shanhaı yntymaqtastyq uıymy 1996 jyly «Shanhaı bestigi» retinde qurylsa, 2001 jyly SHYU retinde jasaqtaldy. Al keshegi Astana samıtinde múshe memleketterdiń sany 10 ǵa jetti. Olar: Qazaqstan, Úndistan, Iran, Qytaı, Qyrǵyzstan, Pákistan, Reseı, Tájikstan, Ózbekstan jáne Belarýs.
Byltyr uıymǵa Bahreın, Kýveıt, Maldıv araldary, Mánma jáne Birikken Arab Ámirlikteri dıalog seriktesteri retinde qosylsa, bıyl Qatar ámiri mártebeli meıman retinde qatysty. Demek, uıym arab álemimen de etene aralasa bastady.

«2021 jyly SHYU músheleriniń jıyntyq JİÓ shamamen 23,3 trln dollarǵa jetti, bul álemdik JİÓ-niń shamamen 25 paıyzyn quraıdy, bul 2001 jyly qurylǵannan 13 ese kóp. SHYU músheleriniń jalpy syrtqy saýdasy 2021 jylǵy jaǵdaı boıynsha 6,6 trln dollardy qurady, bul 20 jyl burynǵydan 100 ese kóp», - deıdi qytaıtanýshy Oljas Beısenbaev.

Qazaqstannyń uıymnyń samıterinde ekonomıkalyq máselelerdi de kún tártibine shyǵarýǵa jıi bastama kóterýinde osyndaı da sebep bar.

Budan bólek Qazaqstan qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń sarapshysy Damır Belgibaev Astana deklarasıasy jalpy SHYU damýyna óziniń aıtarlyqtaı úlesi baryn aıtty.

«Shanhaı yntymaqtastyq uıymy quramyndaǵy memleketter sany ósip, uıymnyń aýmaǵy keńeıip keledi, ıaǵnı álemdik uıym retinde tanylyp keledi degen sóz. Astana ótip jatqan samıtke BUU Bas hatshysynyń kelýi Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy bedeliniń kórinisi dep bilem. Meniń oıymsha, onyń sapary álemdegi eleýli problemalardy birigip sheshýdiń joldaryn tabýǵa arnalǵan. Jalpy uıymnyń abyroıy men damýyna búgingi Astana deklarasıasynyń da yqpaly bolady. Qazaqstan atalǵan uıymǵa tóraǵalyǵy barysynda bir jyl ishinde 150-den astam is-shara uıymdastyryp, aýqymdy jumys atqaryldy. SHYU-da sharttyq baza 60 jańa qujatpen tolyqty. Sonyń arasynda ekonomıkalyq, mádenı, ekologıalyq qaýipsizdik, kólik, tehnologıa salasyndaǵy taqyryptar qamtyldy. Bul óńirler arasyndaǵy turaqtylyq pen ózara tıimdi qarym-qatynasty keńeıtýge óziniń aıtarlyqtaı úlesin tıgizedi», - deıdi Damır Belgibaev.

SHYU-nyń Astana deklarasıasy - turaqtylyq pen tynyshtyqtyń kepili bolyp otyr deıdi sarapshy mamandar.

«Turaqtylyq, qaýipsizdik salasynda qabyldanǵan sheshimder bular memleketimizge qaýip tóndiretin túrli qaqtyǵystardyń aldyn alý. Iaǵnı osy uıymǵa múshe memleketter birlese jumys isteı otyryp, shekaralyq aımaqtaǵy, memlekettiń ishindegi, geografıalyq eýrazıalyq óńirdegi turaqtylyqty qamtamassyz etedi», - deıdi Qazaqstan qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń taǵy bir sarapshysy Baýyrjan Serikbaev.

Qorytyndylaı aıtatatyn bolsaq, Astanada ótken SHYU joǵary deńgeıde ótken halyqaralyq sharalardyń biri boldy deýge tolyq negiz bar. Onyń ústine samıtke BUU Bas hatshysynyń qatysýy uıymnyń yqpaly men bedelin arttyra tústi.

Saıasat

24 sáýir 2025

Qazaqstanda adamdy ultyna, tiline, dinine qaraı kemsitý eshqashan bolmaıdy – Toqaev

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqy assambleıasynyń sesıasynda eldiń birligi men tatýlyǵy eń negizgi qundylyqtardyń biri ekenin aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

«Qazaqstanda adamdy ultyna, tiline, dinine qaraı kemsitý eshqashan bolǵan emes, bolmaıdy da. Barsha azamattarǵa birdeı múmkindik berilgen. Bul – naǵyz ádildik, ádiletti memlekettiń ajyramas bóligi. Taǵy da aıtarym: eldiń birligi men tatýlyǵy eń negizgi qundylyqtarymyzdyń qatarynda tur. Bul – memlekettik saıasattyń basty tuǵyry. Bolashaqta da solaı bolmaq. Osy strategıanyń arqasynda túrli etnos ókilderi bir shańyraqtyń astynda bir úıdiń balasyndaı tatý-tátti ómir súrip jatyr. Bul – maǵynasy tereń naqty jetistik», - deıdi prezıdent QHA XXXIV sesıasynyń plenarlyq otyrysynda.

Prezıdent otanshyldyq, azamatshyldyq, ózara senim men jaýapkershilik – Qazaqstan halqynyń jalpyulttyq biregeı bolmysyn aıqyndaıtyn qundylyqtar ekenin atap ótti.

«Qazaq jerinde turyp jatqan barlyq etnos ókilderi ózderiniń tilin, mádenıetin jáne salt-dástúrlerin jan-jaqty damyta alady. Oǵan qajetti barlyq jaǵdaı jasalǵan. Biz bireýge eliktep, jan-jaǵymyzǵa jaltaqtaǵan emespiz. Eń bastysy, ultaralyq qatynastar salasynda ozyq ádis-tásilderdi qoldanyp, tek alǵa qaraı júrdik, bolashaqta da solaı bolý kerek. Sonyń arqasynda bizdiń elimizde qalyptasqan qoǵamdyq kelisim úlgisi shyn máninde bizdiń halyqaralyq «brendimizge», betkeustar jetistigimizge aınaldy», - deıdi ol.

Toqaevtyń aıtýynsha, memleket azamattardyń ultyna, dinı nanymyna nemese áleýmettik mártebesine qaramaı, bárine birdeı ádil ári teń jaǵdaı jasaıdy. Bul – memlekettik saıasattyń basty ustanymy.

«Biz popýlısik asyǵys sheshimderden boıymyzdy aýlaq ustaımyz. Árqashan naqty jaǵdaıǵa qarap, baıypty saıasatty basshylyqqa alamyz. Bul, eń aldymen, memlekettik tildiń mártebesin etnosaralyq qatynas tili retinde bekitý máselesine tikeleı qatysty», - deıdi memleket basshysy.

Jańalyqtar

16 qyrkúıek 2025