Qaırat Satybaldyuly 1970 jyly Almaty qalasynda týǵan. Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń týǵan aǵasy Satybaldynyń uly. Satybaldy 1981 jyly jol apatynan kóz juǵan.

Qaırattyń kishi týǵan inisi Samat Ábish kóp jyldardan beri Ulttyq qaýipsizdik komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary bolǵan. Qańtar oqıǵasynan keıin ol qyzmetten ketti.

Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy áskerı mekteptiń túlegi  Qaırat 2000-shy jyldarǵa deıin ózin Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń «bilikti» mamany ári kópshilikke «beımálim adam» retinde ustap keldi.

Ol kúshtik qurylymdarda, onyń ishinde Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde jaýapty qyzmetter atqaryp, tájirıbe jınaqtaǵan.

Keıin ol kúshtik quryldamdardan ketip «Qazmunaıgaz», «Qazaqstan temir joly» syndy iri kompanıalarda jaýapty qyzmetter atqardy.

«Nur Otan» partıasynyń jaýapty hatshysy qyzmetine taǵaıyndaldy. Alaıda partıa sapynda ol BAQ-tarǵa kóp shyǵa qoıǵan joq. Ózin iri saıası ambısıasy bar adam retinde kórsetken emes. Arakidik aıtys óneri týraly pikirlerde aty atalyp júrdi.

Qaıratty tanıtyndar ony qazaqtyń «ıman jolyna túsip, ıslam qundylyǵyn ult rýhyna sińirýdi kókseıdi» dep joǵary baǵa berip keldi. Qajylyq paryzyn óteý úshin Mekkege álde neshe ret barǵan. Sonymen birge keıbir tanymal aqyndar men jýrnalıserdiń bir tobyn Mekkege qajylyq saparmen aparǵanyn kópshilik biledi.

Keı kezderi dinı toptar arasyndaǵy daý-sharda Qaırat Satybaldyulynyń da aty aıtylyp qalady. Onyń esimi eks-depýtat Bekbolat Tileýhan men burynǵy aıtysker Muhamedjan Tazabaeovpen qatar júredi. Ony Qazaqstanda keń qanat jaıǵan sálafıttermen jıi baılanystyrady.

«Aq orda» atty qoǵamdyq qozǵalys quryp, aıtyskerlerdi qoldaý, ulttyq sportty damytý sıaqty sharýalarmen aınalysqan.

Qaırat Satybaldyulynyń  esimi Lúksembýrgte tirkelgen ofshorlyq kompanıalardyń qujattary jarıalanǵan LBR reestrindegi derekterde kezdesedi.  Ol týraly ótken jyldary qazaqstandyq BAQ jarysa jazdy.  Onyń ofshorlyq qarajaty Qazaqstandaǵy baılanys salasynyń monopolısi «Qazaqtelekomnyń» 24,46 paıyz aksıasyna ıe Skyline Investment Company S.A. kompanıasymen baılanysty.

Sondaı-aq 51 jastaǵy Qaırat Satybaldyuly Qazaqstandaǵy eń tanymal ári iri bankterdiń biri «Kaspi.kz» AQ negizgi aksıonerleriniń jáne Qazaqstandaǵy eń yqpady adamdardyń biri bolǵan.

Qańtar qasiretinen keıin Qaırattyń elden ketip qalǵany aıtyldy. Keıin túrli BAQ-tarda onyń Qazaqstanǵa qaıta kelgeni týraly alyp-qashpa áńgime de tarady.

13 naýryzda Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet agenttigi «Qazaqtelekom» AQ-nyń qarajatyn asa iri kólemde urlaý faktileri boıynsha qylmystyq isti tergeýge baılanysty jáne atalǵan qylmystardy jasady degen kúdikpen Qaırat Satybaldyulynyń ustalyp, ýaqytsha ustaý ızolátoryna qamalǵanyn jarıalady.
Onyń memleket qaýipsizdigine nuqsan keltiretin basqa da qylmystarǵa qatystylyǵy tekserilmek.
Keıbir resmı emes BAQ quraldary onyń Almatydan jeke ushaqpen shetelge keteıin dep turǵan jerinen ustalǵanyn jarıalap úlgerdi.

Azattyqqa qol jetkizip, úsh ǵasyrdan keıin memlekettiligimiz qalpyna kelgen shaqta romantıkalyq patrıotızm oryndy edi. Sol romantıkalyq otansúıgishtiktiń býymen taǵdyrsheshti sheshimder qabyldanyp, tól teńgemiz aınalymǵa endi. Shekaramyz shegendelip, astanamyz arqa tórine aýysty. Jer sharyna tarydaı shashyraǵan ısi qazaq atajurtqa aǵyldy. Elge eń áýeli órshil rýh, qaıralǵan namys aýadaı qajet sol kezeńde sporttyq túrli jetistikter ulttyq ıdeologıaǵa eń bir qýatty qural retinde qoldanyldy. Munyń saıası ataýy – pragmatıkalyq patrıotızm. Pragmatıkalyq patrıottar pikir kóshbasshysyna aınalǵan kezde azamattyq qoǵam da berik irge tebedi. Biraq pragmatıkalyq patrıotızm azamattyq belsendilikpen shektelip qalmaıdy.

Turmysqa qajet taýar satyp alǵanda, qyzmet tutynǵanda, jumysshy jaldaǵanda tólegen aqshań Qazaqstannyń qarjy aınalymynda qalýyna kúsh salý – pragmatıkalyq patrıotızmniń kelesi deńgeıi. Muny shartty túrde ekonomıkalyq patrıotızm deýge bolady.

Biraq bul ádetti azamatqa kúshtep tańý, qurǵaq nasıhatpen tyqpalaý ádiletsizdik bolar edi. Óıtkeni taban aqy, mańdaı terimen tapqan aqshasyna satyp alǵan ıgiliktiń sapaly bolýyn qalaý – zańdylyq.

Qazaqstanda ekonomıkalyq patrıotızm nege kenje qaldy degen suraqtyń jaýaby da osy  jerden shyǵady. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev byltyr ótken qazaq-german iskerlik kezdesýinde el aýmaǵynda 46 trln dollardyń barlanbaǵan tabıǵı resýrsy bar ekenin aıtty.  Osynsha en baılyqtyń kómegimen Qazaqstandy tehnologıasy damyǵan eldiń qataryna qosý múmkindigi 30 jyl boıy eskerýsiz qalyp keldi.

Munaı men gazdy, kómir men temirdi, bolat pen mysty, myrysh pen kúmisti, bıdaı men kúrishti shıkideı satqanymyzǵa maqtandyq. Ekonomıkasy ártaraptanbaǵan eldiń tehnologıasy jetilmeıdi. Tehnologıasy jetilmegen eldiń eńbek ónimdiligi nasharlaıdy. Eńbek ónimdiligi nasharlaǵan eldiń turmysy qıyndaıdy. Álıhan Bókeıhannyń sózimen aıtsaq, qazaq dalasynyń tasy óńirimizge túıme bolyp qadalmaýynan ekonomıkalyq patrıotızm kenjeleı berdi.

Biraq bılik biliksiz bolǵan eken dep bassyz ketýge taǵy bolmaıdy. Qaltańyz sál qalyńdasa, bala-shaǵany shetelge ala júgirmeı, tórt taraby tórt túrli klımattyń keremetin aldyńyzdan tosatyn qazaq dalasyn aralap kórińiz. Servısi men joldyń sapasyn syltaýrata bermeı ishki týrızmniń damýyna úles qosyńyz.

Smartfonǵa bank qosymshasyn ornatqanda eski ádetke salyp, orys tilin tańdamaı, qazaq tilin alǵa ozdyryńyz. Til tutynýshylardyń sanyna qaraı bank te saıasatyn ózgertedi. Qazaq tili qarjy tiline aınalǵanyn armandasańyz, bankpen jasalǵan árbir kelisimsharttyń qazaq tilinde, sapaly jazylǵanyn talap etińiz.

Ekonomıkalyq patrıotızm degen mıf sıaqty kóringen pafostyq uǵymnyń ar jaǵynda osyndaı usaq-túıek, biraq mańyzdy áreketter jatyr.

«Adamnyń kim ekenin bilgiń kelse, onyń qolyna bılik ber», - deıdi halyq danalyǵy. Adamzattyń baıyrǵy  zamannan qazirgi kúnge deıingi damý tarıhynda «bılik» qubylysymen etene jaqyn ómir súrýde. Onyń tabıǵaty, shyǵý tegi, ony ıelenýshi adamnyń qandaı qasıetterge ıe bolýy, ony qalaı ıelený kerek jáne ony qaıtse arttyrýǵa bolady syndy suraqtar túrli zaman oıshyldaryn tolǵandyrdy. Biz osy suraqtar tóńireginde jáne osy «bılik» qubylysyna memlekettik qyzmet konteksinde saraptama jasaımyz.

Qazir ǵylymda bılik qubylysynyń tabıǵatyn túsindirýde birneshe  konsepsıalar qalyptasqan:

• Teleologıalyq konsepsıa boıynsha bılik sýbektiniń belgili bir aldyna qoıǵan maqsatyna jete bilý qabileti retinde túsindiriledi;
• Júıelik konsepsıa boıynsha bılik áleýmettik júıeden týyndaıdy. Onyń basty fýnksıasy adamdar arasynda áleýmettik qarym-qatynasta týyndaıtyn qaqtyǵystardy retteý men qoǵamdaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý;
• Qurylymdyq-fýnksıonaldyq konsepsıa boıynsha bılik basqarý men oryndaý fýnksıalaryna ıe qoǵamnyń áleýmettik ózin-ózi retteýshi qural retinde túsindiriledi;
• Relásıonısttik konsepsıada bılik eki áriptes, ıaǵnı sýbekti men obekti arasyndaǵy qarym-qatynas jáne sol qarym-qatynasta sýbektiniń obektini belgili bir quraldarmen baqylaýda ustaıtyndyǵyn dáleldeıdi;
• Bıhevıorısttik konsepsıa bılikti bireýi basqaryp, ekinshisi baǵynyshtylyqta bolatyn erekshe minez-qulyqtyń túri retinde sıpattaıdy. Munda adamnyń bılikke degen sýbektıvti motıvasıasyna mán beriledi;
• Psıhologıalyq konsepsıa  adamnyń sanasy jáne beısanasynan jáne sýbektıvti motıvasıasynan bıliktiń bastaýyn tabady.

Árbir konsepsıa bılik qubylysyna jan-jaqty taldaý jasaıdy. Osyǵan baılanysty bıliktiń qoǵamdaǵy atqaratyn fýnsıasyna sáıkes ony eki topqa bólýge bolady.

Birinshi top bıliktiń qoǵam ómirindegi áleýmettik retteýshi fýnsıasyn atqaratyndyǵyn dáleldeıdi. Bul bıliktiń obektıvti fýnksıasy. Al bıliktiń sýbektıvti fýnksıasy bılikti ıelenýshi sýbektiniń ony júzege asyrýdaǵy maqsaty, onyń jeke motıvine táýeldi. Bılikti ıelenýshi tulǵa jeke múddesin nemese qoǵam men memleket múddesin basshylyqqa alýy múmkin. Mine, dál osy máseleniń kóńilge qonymsyz jaýaby memlekettik qyzmettegi «bastyq sındromynyń» paıda bolýyna alyp keldi.

2012 jyly 14 jeltoqsanda Elbasy N.Á. Nazarbaev Qazaqstan halqyna kezekti joldaýyn «Qazaqstan – 2050» Strategıasyn jarıalady. Onda memlekettik qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý maqsaty qoıylyp, memlekettik apparattyń halyqpen ózara qarym-qatynastarynda birjaqty-óktem kózqarastardan arylý mindeti qoıyldy. Atalǵan mindetke sáıkes «bastyq sındromynyń» anyqtamasy anyqtaldy. Avtordyń pikiri boıynsha: «Bastyq sındromy – memlekettik apparattaǵy basshylyq laýazymdy atqarýshy memlekettik qyzmetshilerdiń qol astynda jumys isteıtin áriptesterine jáne (nemese) memlekettik apparattyń halyqpen ózara qarym-qatynastaryndaǵy birjaqty-óktem kózqaras».

Memlekettik qyzmettegi «bastyq sındromymen» kúresý maqsatynda 2013 jyly memlekettik qyzmette júrgizilgen reformaǵa sáıkes «Memlekettik saıası jáne ákimshilik qyzmetshiler laýazymdarynyń tiziliminde» «bastyq» sózi alynyp, onyń ornyna «basshy» sózi almastyryldy. Avtor osy reformanyń jaǵymdy áser beretindigine sene otyryp tómendegideı usynys beredi:

• Memlekettik qyzmettegi basshy laýazymyndaǵy memlekettik qyzmetshilerge órkenıetti basqarý mádenıetin qalyptastyrý maqsatynda jeke jaýapkershiligin arttyrý;
• Memlekettik qyzmetshilerdi ujymda jáne halyqpen qarym-qatynastyń  mádenıetin qalyptastyrý maqsatynda jeke kýrstar uıymdastyrý.

Perdehan SHÁMSHIEV, sarapshy