Qasym-Jomart Toqaev saltanatty jıynda qazaqstandyqtardy ultymyzdyń eń ulyq merekesimen quttyqtap, bul azattyqtyń altyn qazyǵyn qaqqan kún ekenin atap ótti. Prezıdent elimizdiń Egemendigi týraly deklarasıa qabyldanǵan kúndi qasıetti Táýelsizdigimizdiń bastaýyna balady.
Memleket basshysy óz sózinde bolashaqqa senimmen qaraıtyn ult qana tabysqa jete alatynyna nazar aýdaryp, ómir bolǵan soń túrli qıyndyq ta kezdesetinine toqtaldy.
– Elimiz tańdaǵan damý jolynan eshqashan aınymaıdy. Muny bıylǵy tabıǵı apat kezinde taǵy da dáleldedik. Alapat tasqyn, shyn máninde, elimiz úshin zor synaq boldy. Qanshama eldi mekendi qarǵyn sý basty. Qazaqstannyń 10 aımaǵynda tótenshe jaǵdaı jarıalandy. Myńdaǵan adam baspanasyz qaldy, mal-múlkin joǵaltty. Kúrdeli sátte meniń halyqqa arnaıy úndeý jarıalaǵanymdy bilesizder. Onda bir de bir adam eskerýsiz qalmaıtynyn naqty aıttym. Memleket sol ýádesin oryndady. Qysqa merzim ishinde 2700-ge jýyq úı salyndy. Baspanasyn qalpyna keltirý úshin 9 myńnan astam otbasyna ótemaqy berildi. Sondaı-aq 6 myńǵa jýyq úı satyp alyndy. Jazdan beri myńdaǵan otbasy qonys toıyn toılady. Memleket búlingen ınfraqurylymnyń kópshiligin az ýaqytta qalpyna keltirdi, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev munyń bárin qoǵamnyń birlese atqarǵan jumysynyń nátıjesi dep baǵalap, apat saldaryn joıýǵa atsalysqandarǵa, ásirese, qutqarýshylarǵa, eriktilerge, kásipkerlerge jáne basqa da janashyr azamattarǵa alǵys aıtty.
– Ózara tileýlestik pen qamqorlyqtyń arqasynda synaqtan súrinbeı óttik. Shyn máninde, bizdiń barlyq jetistigimiz berekeli birlik pen yrysty yntymaqtan bastaý alady. Bul – uıysqan ult, myqty memleket bolýdyń basty kepili. Elde turaqtylyq bolmasa, eshqandaı damý bolmaıtynyn qazir álemde bolyp jatqan oqıǵalardan anyq ańǵarýǵa bolady. Ókinishke qaraı, kóptegen elder alaýyzdyq pen túrli janjaldyń kesirinen toqyraýǵa ushyrap otyr. «Birlik bar jerde ǵana tirlik bar». Bul – aqıqat.
Biz elimizde jan-jaqty reformalardy júzege asyryp jatyrmyz. Bul – eń aldymen, halqymyzdyń tutastyǵy men birliginiń arqasy. Sebebi, biz tańdaǵan jol – órkendeý men damý joly. Búginde onyń jemisin barsha azamattarymyz kórýde, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, aýqymdy saıası jańǵyrýlar arqyly memleketimizdiń demokratıalyq damýynyń jańa baǵdary aıqyndaldy. Konstıtýsıalyq reformany iske asyrý nátıjesinde bıliktiń negizgi ınstıtýttary qaıta qurylymdalyp, ornyqty saıası júıe qalyptasty. Bul saıası júıeniń negizi – ashyqtyq pen ádildik, tıimdilik pen básekege qabilettilik. Eń bastysy, halyqqa qyzmet etý qaǵıdasy qamtylǵan. Memleket basshysy osyndaı qundylyqtar negizinde bizdiń qoǵamdyq-saıası ómirimizde irgeli ózgerister bolyp jatqanyn aıtty.
– Jaqynda ótken Atom elektr stansıasyn salý jónindegi referendýmnyń qorytyndysy – sonyń jarqyn dáleli. Azamattardyń 70 paıyzdan astamy AES qurylysyn qoldap daýys berdi. Bul halqymyzdyń taǵdyrsheshti sátterde órleý jolyn tańdaıtynyn kórsetti. «Túrli kózqaras, birtutas ult» qaǵıdaty – memlekettik saıasatymyzdyń negizi. Jalpy, energıa tapshylyǵynyń artýy – elimiz úshin óte ózekti problemanyń biri. Ony der kezinde sheshpese, ekonomıkamyzdyń damýyna kedergi keltirip, azamattardyń turmys sapasyna keri áserin tıgizedi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdaryna sáıkes aýqymdy jumys atqarylyp jatqanyna toqtaldy. Eldiń kólik, energetıka jáne ındýstrıa júıesi qaıta qurylyp jatyr.
– Bes jyl buryn Buqtyrma bógenine kópir salý týraly tapsyrma berdim. Jurt jyldar boıy jazda – parommen, qysta – muzdyń ústimen júretin. Bul óte yńǵaısyz ári qaýipti bolǵany túsinikti. Endi másele birjola sheshimin tapty. Kópirdiń qurylysy aıaqtaldy, birneshe kún buryn resmı túrde ashylyp, el ıgiligine berildi. Bul – Qazaqstandaǵy eń uzyn kópir. Osylaısha, shekara mańyndaǵy aýdandar tranzıttik aýmaqqa aınaldy, ıaǵnı Qazaqstan arqyly Qytaı men Reseıdi jalǵaıtyn taǵy bir tóte jol paıda boldy. Osy mańyzdy joba Shyǵys Qazaqstandaǵy birneshe aýdannyń kólik qatynasyn edáýir jaqsartady. Jalpy, sapaly jol – halyqtyń turmysyna oń yqpal etetin faktor. Men bul máselege aıryqsha mán beremin, – dedi Prezıdent.
Osy rette Qasym-Jomart Toqaev bıyldyń ózinde uzyndyǵy 12 myń shaqyrym jol salynyp, jóndelip jatqanyn eske saldy. Ásirese, aımaqtardaǵy joldy jaqsartýǵa basa nazar aýdarylyp otyr. Onyń aıtýynsha, Batys Qazaqstanda sonaý Keńes zamanynan beri qaraýsyz qalǵan joldar bar. Kaztalovka – Jánibek – Reseı shekarasy baǵytyndaǵy jol bıyl tolyq paıdalanýǵa beriledi. Sonymen qatar áýe qatynasyn damytý baǵytynda naqty jumys atqarylyp jatyr. Jaqynda Qyzylorda jáne Shymkent áýejaılarynda jańa termınaldar ashylady.
Prezıdent ekonomıkany ártaraptandyrý úshin qabyldanyp jatqan jan-jaqty sharalar týraly málimet berdi. Atap aıtqanda, bıylǵy 8 aıda óńdeý ónerkásibiniń eksporty 17,8 mıllıard dollardan asqan. Onyń úshten biri – kúrdeli tehnologıamen óńdelgen ónimder. Qazir 17 serpindi, ıaǵnı ozyq ınvestısıalyq joba júzege asyrylyp jatyr.
Budan bólek, Memleket basshysy aýyl sharýashylyǵynyń damý qarqynyna toqtaldy.
– Bul – azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý turǵysynan aıryqsha mańyzdy sala. Qazaqstan álemdik azyq-túlik naryǵyndaǵy rólin kúsheıte beredi. Qazir kúzgi jıyn-terin naýqany aıaqtalyp qaldy. Dıqandar qaýymyna shynaıy rızashylyq bildiremin. Kóktemgi tasqynǵa qaramastan 26 mıllıon tonnadan astam astyq jınaldy. Muny rekordtyq kórsetkish deýge bolady. Buǵan memleket tarapynan kórsetilgen naqty kómek te septigin tıgizgeni anyq. Bıyl kóktemgi egis naýqanyna beriletin arzan nesıe kólemi úsh ese kóbeıdi. Aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn lızıń arqyly alýǵa qosymsha qarajat bólindi. Jalpy, agroónerkásip kesheninde 865 joba júzege asyrylmaq. Onyń quny – 2,6 trıllıon teńge, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent elimizdegi kásipkerlik salasynyń órkendeý jolyna túskenin, shaǵyn jáne orta bıznes halyqtyń ekonomıkadaǵy belsendi bóligin jumyspen qamtyp otyrǵanyn atap ótti. Memleket basshysy eldiń iskerlik ahýaly men ınvestısıalyq tartymdylyǵyn odan ári jaqsartý maqsatynda mamyr aıynda Ekonomıkany yryqtandyrý jónindegi Jarlyqqa qol qoıǵanyn jetkizdi.
– Otandyq kásipkerler eldegi mańyzdy jobalardy júzege asyrýǵa belsene atsalysyp keledi. Olar mektepter, aýrýhanalar jáne basqa da áleýmettik nysandar salyp jatyr. Sondaı-aq ónerkásip pen ınfraqurylymdy damytýǵa ınvestısıa quıyp, qaıyrymdylyq bastamalardy qoldap júr. Bul – memleket pen bıznes arasyndaǵy jasampaz seriktestiktiń, bıznes ókilderiniń áleýmettik jaýapkershiliginiń aıqyn kórsetkishi, – dedi Prezıdent.
Osy oraıda Qasym-Jomart Toqaev Úkimet pen ákimderdiń tikeleı mindeti – bıznes-qaýymdastyqqa jan-jaqty qoldaý kórsetý, kásipkerlermen tyǵyz qarym-qatynas jasaý ekenin aıtty.
Prezıdent elimizde basymdyq berilip otyrǵan áleýmettik salalarǵa toqtaldy.
– Bıyl «Aýylda densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý» ulttyq jobasy aıasynda 115 jańa medısına nysany salyndy. Otandyq medısınada emdeýdiń ınovasıalyq ádisteri engizilip, onkologıalyq qyzmetti keshendi jańǵyrtý jumystary bastaldy. Sala qyzmetkerlerin quqyqtyq jáne qarjylyq turǵydan qorǵaý týraly zań qabyldandy. Bul – atalǵan mamandyqtyń mártebesin arttyrýǵa baǵyttalǵan qadam. Osy jáne basqa da júıeli sharalardyń nátıjesinde negizgi medısınalyq-demografıalyq kórsetkishterdiń jaqsarǵany baıqalyp otyr. Ortasha ómir súrý uzaqtyǵy Táýelsizdik jyldarynda alǵash ret 75 jastan asty. Urpaqqa sapaly bilim berý – mańyzdy mindet. Elimizde «Jaıly mektep» ulttyq jobasy qolǵa alyndy. Sonyń arqasynda 500 myńǵa jýyq bala jańa bilim ordasynda oqıtyn bolady, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy ǵylymy jáne tehnıkasy damyǵan elderdiń álem kóshin bastap turǵanyn tilge tıek etip, osy úderisten qalmaý úshin tehnokrat ult bolýymyz qajet ekenin alǵa tartty.
– Bul – ýaqyt talaby. Keler jyldy «Jumysshy mamandyqtary jyly» dep jarıaladyq. Biz tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berýge basa mán berip otyrmyz. Bıyl osy salaǵa arnalǵan memlekettik tapsyrysty edáýir kóbeıttik. Grant sanyn 10 myńǵa arttyrdyq. Memlekettik tapsyrystyń 65 paıyzy tehnıkalyq mamandyqtarǵa bólindi. Elimizde sheteldiń bedeldi joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary ashylyp jatyr. Bilim-ǵylymnyń sapasyn jaqsartýǵa qatysty basqa da sharalar qolǵa alyndy. Jaqynda «Ǵylym jáne tehnologıalyq saıasat týraly» zań qabyldandy. Munyń bári básekege qabiletti ozyq ult bolýymyz úshin óte mańyzdy dep oılaımyn, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev bıyl óziniń bastamasymen «Taza Qazaqstan» aksıasy bastalǵanyn, bul halyqtyń ekologıalyq mádenıetin kóterýge arnalǵan jalpyulttyq joba ekenin atap ótti.
Eldiń ishki jaǵdaıy men azamattardyń ál-aýqatyna memlekettiń syrtqy saıasaty tikeleı áser etedi. Sondyqtan Memleket basshysy óz sózinde bul salaǵa da erekshe mán berdi.
– Qazaqstan ulttyq múddege negizdelgen teńgerimdi, konstrýktıvti syrtqy saıasat júrgizedi. Bıyl biz úshin halyqaralyq mańyzdy oqıǵalarǵa toly jyl boldy. Qazaqstan birden birneshe kópjaqty uıymdarǵa tóraǵalyq etip, birqatar aýqymdy is-shara uıymdastyrdy. Ásirese, Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń samıti men Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndaryn atap ótýge bolady. Memleketimiz álemdik arenadaǵy ornyn dáıekti túrde nyǵaıtý arqyly ornyqty damý maqsattaryna qol jetkizýge jáne jahandyq syn-qaterlerdi eńserýge eleýli úles qosyp keledi. Qazaq dıplomatıasy san ǵasyrlyq tarıhy men dástúri bar Uly daladan bastaý aldy. Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy bedelin nyǵaıta túsý – ulttyq dıplomatıanyń aldynda turǵan mańyzdy mindet. Qazir dúnıe júzi qaýymdastyǵy bizdiń elimizdi orta derjava dep ataıtyn boldy. Biraq arqany keńge salýǵa bolmaıdy, áli de óte belsendi jumys isteý qajet. Álemde túrli qaqtyǵystar kóbeıip, qarýlaný jarysy beleń alǵanyn jáne saýda soǵysy órship bara jatqanyn kórip otyrsyzdar. Biraq eń qaýiptisi – sananyń mılıtarızasıasy, bir-biriniń ustanymyn moıyndamaý jáne senimsizdiktiń artýy, dıalog pen konsensýs úshin múmkindiktiń azaıýy. Osynyń bári álemdik tártiptiń túbegeıli ózgeriske ushyrap jatqanyn kórsetedi. Biz osyndaı jaǵdaıdyń ózinde turaqtylyq pen kelisim mekeni bolyp qalý úshin qoldan kelgenniń bárin jasaımyz. Beıbitshilik pen tynyshtyq – bizdiń eń qundy baılyǵymyz, ony aıalap, kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýymyz kerek, – dedi Prezıdent.
Bul rette Memleket basshysy beıbitshilik pen damýdyń túp negizi otbasyndaǵy tárbıeden, kóshedegi tazalyqtan, qoǵamdaǵy birlikten bastaý alatynyna nazar aýdaryp, nelikten Zań men Tártip ústemdigi týraly udaıy aıtatynyn túsindirdi.
– Bul – bizdiń baıyppen tańdaǵan aınymas qaǵıdatymyz. Ol qoǵamdyq sanada tamyr jaıýǵa tıis. «Zań – izgilik pen ádilet óneri» degen áıgili támsil bar. Zań azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý, qoǵamdaǵy tártipti qamtamasyz etý úshin qajet. Árıne, zańnyń qatańdyǵyna narazylyq bildirip, «qylburaý salyp jatyr» dep oılaıtyn adamdar árqashan tabylady. Biraq jazadan jaltaryp, júgensiz ketkender, shyn máninde, halyq pen el múddesine qarsy adamdar. Memleket qylmysqa «múldem tózbeýshilik» qaǵıdatyn iske asyrý úshin shara qabyldaýdy jalǵastyrady. Buzaqylyqpen jáne uıymdasqan qylmyspen ymyrasyz kúres júrgizedi. – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent bir-birimizdi qoldap, bıik maqsattarǵa umtylatyn birligi myqty el bolsaq, kók pasportymyz da myqty ári qýatty bolatynyn aıtty.
– Bir-birimizge tilektes bolaıyq, ózara qurmetpen qaraıyq, qadirleıik. Kez kelgen qıyndyqqa qarsy turyp, el úshin, jer úshin birge eńbek eteıik. Halqy – birtutas, bolashaǵy – jarqyn Ádiletti Qazaqstandy birge quraıyq. Azamattarymyz barlyq salada árdaıym ádildik bolǵanyn qalaıdy. Ol úshin árkim ádildikti, eń aldymen, ózinen bastaýy kerek. Sonda qoǵam da, búkil memlekettik júıe de ádil bolmaq. Elimizdiń eń basty merekesi – Respýblıka kúninde biz Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń tabandy eńbegin atap ótýge tıispiz. Onyń qazirgi Qazaq memleketin qurý isinde sheshýshi tarıhı ról atqarǵanyn mindetti túrde aıtýymyz qajet. El úshin jasalǵan qyzmet eshqashan umytylmaýy kerek, el jadynda saqtalýǵa tıis. Bul – elimizdiń bolashaǵy úshin óte mańyzdy. «Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt» degen halqymyz. Búgingi tarıhqa ádil baǵa berilýi úshin keshegi tarıh ádil baǵalanýǵa tıis, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev sózin qorytyndylaı kele, Qazaqstannyń jetistikteri barsha halqymyzdyń ortaq tabysy ekenin atap ótip, ulyq meıram – Respýblıka kúnine oraı elimizdi damytýǵa orasan zor úles qosyp júrgen bir top azamatqa joǵary nagradalardy jáne Memlekettik syılyqty saltanatty túrde tabystady.
