Valúta baǵamy
  • USD -

    513.7
  • EUR -

    594.5
  • RUB -

    6.47
MÁŃGİLİK BIİKTE QALǴAN ÁKE BEINESİ
Foto: avtordiki 16 mamyr 2025
MÁŃGİLİK BIİKTE QALǴAN ÁKE BEINESİ

Bıyl bizdiń asyl ákemiz, ardaqty atamyz, soǵys jáne eńbek ardageri Oryn Isabekuly 100 jasqa tolar edi. Ómiri ónegege, eńbegi erlikke toly aıaýly jannyń ǵıbratty ǵumyryn eske alý – bizdiń perzenttik paryzymyz.

Oryn Isabekuly 1925 jyly 6 aqpanda Jambyl oblysy Jýaly aýdanynyń Besjyldyq aýylynda dúnıege keldi.             7 klastyq bilim alyp, jastaıynan eńbekke aralasqan. Eline tóngen aýyr kúnderde, 1942 jyly 18 qańtarda nebári 17 jasynda Keńes Armıasynyń qataryna shaqyrylyp, 12 naýryzda Otanǵa adal qyzmet etýge ant berdi.

Soǵys jyldary 55-shi atqyshtar polkinde kýrsant, keıin bólim komandıri bolyp qyzmet atqardy. 1944 jyldyń kókteminen bastap 820 jáne 380-shi atqyshtar polkterinde aǵa komandır retinde jaýyngerlik tapsyrmalardy minsiz oryndady.

1945 jyldyń mamyrynan 1946 jyldyń qarashasyna deıin áskerı komandırlik qyzmet atqaryp, Uly Otan soǵysynyń sońyna deıin jaýyngerlik sapta boldy.

Berlınge deıin jetip, Brandenbýrg qaqpasynyń túbinde aýyr jaralanyp, gospıtálda emdelip, aqyry elge 1946 jyly qarasha aıynda aman-esen oraldy. Maıdandaǵy erligi úshin «Jaýyngerlik erligi úshin», «Erligi úshin», «Berlındi alǵany úshin», «Germanıany jeńgeni úshin» medaldarymen jáne İİ dárejeli «Uly Otan soǵysy» ordenimen marapattaldy.

1947 jyly ómirlik serigi, anamyz Seıtrahmanqyzy Turǵynmen otbasyn quryp, bir shańyraqtyń uıytqysy atandy. 1950 jyly Semeı qalasyndaǵy aýylsharýashylyq tehnıkýmyna oqýǵa túsip, 1953 jyly agronom mamandyǵy boıynsha dıplommen oraldy.

Soǵystan soń el ıgiligi úshin eńbekke aralasyp, 1953–1954 jyldary Besaǵash aýylynda kolhoz tóraǵasy boldy. Keıin Jambyl atyndaǵy «Jemis-júzim» sovhozynda agronom, brıgadır, bas qoımashy sekildi san túrli qyzmetter atqaryp, zeınetke shyqqanǵa deıin tynymsyz eńbek etti. Keń oıly, tereń bilimdi, kókiregi oıaý azamat retinde aýyl-aımaǵyna syıly, qadirli boldy. 1952 jyldan bastap komýnıstik partıa múshesi boldy.

Ákemizdiń esimi Taraz qalasyndaǵy «Jeńis» saıabaǵyndaǵy soǵys ardagerlerine arnalǵan memorıaldyq taqtada jáne Máskeýdegi Uly Otan soǵysy ardagerleriniń murajaıynda altyn árippen jazýly.

Ókinishke qaraı, maıdandaǵy aýyr jaraqattyń saldary densaýlyǵyna áser etip, 46 jasynda ınsýlt alyp, sodan bastap syrqatqa boı aldyrdy. Alaıda, ómirge degen qushtarlyǵy men rýhynyń myqtylyǵy arqasynda uzaq jyldar boıy kúresip, 1986 jyldyń 17 mamyrynda 61 jasynda dúnıeden ótti. Jan-tánimen elin súıgen erdiń jarqyn beınesi júregimizde máńgi saqtalady.

Ákemiz – biz úshin asqar taý, júregi darhan, sózi men isi bir, adamgershiligi bıik tulǵa edi. Aınalasyna tek jaqsylyq darytqan, úlkenge ini, kishige aǵa bola bilgen jan bolatyn. Otbasy úshin ǵana emes, búkil aýyl úshin «Papa» bolǵan jan. Dostary ár ulttan, orys jáne nemis tilderin jetik meńgergen kózi ashyq, kókiregi oıaý azamat bolatyn. El-jurtyna degen janashyrlyǵy erekshe edi.

Asyl ákemiz ben aıaýly anamyzdan 7 qyz, 1 ul tarady. Búginde urpaqtary – nemereleri, shóbereleri, shópshekteri búkil Qazaqstanǵa tarap, ár salada eńbek etip, oqyp, ósip-órkendeýde. Bir áýlettiń ǵana emes, bir qaýym eldiń tiregindeı bola bilgen asyl adamnyń ǵıbratty ǵumyry urpaqqa úlgi.

Árdaıym:

«Árqashanda bıik kóretin,

Men basqadan,

Meniń ákem, meniń ákem

Eń jaqsy adam...»

-degen óleń joldary bizdiń ákemizdiń beınesin dóp basyp turǵandaı. Ol – biz úshin máńgilik asqar taý, jaryq juldyz, ómirimizdiń temirqazyǵy bolyp qala beredi.

Bıyl ákemiz 100 jasqa tolar edi.

Ómiri ónege, sózi ósıet, beınesi máńgi jadymyzda qalatyn ardaqty ákemizge bas ıemiz.

Siz bizdiń júregimizde máńgi tirisiz.

Isabekovtar áýleti

RELATED NEWS
Beıimbet Maılınniń 130 jyldyǵy: Uly jazýshynyń murasy
29 aqpan 2024
Beıimbet Maılınniń 130 jyldyǵy: Uly jazýshynyń murasy

Ataqty jazýshy, aqyn, qazaq ádebıetiniń qalyptasýyna zor úlesin qosqan Beıimbet Maılınniń týǵanyna bıyl 130 jyl tolady. Onyń shyǵarmashylyq joly jarqyn oqıǵalar, tereń áleýmettik ıdeıalar jáne áli kúnge deıin oqyrmandar men zertteýshilerdi shabyttandyratyn máńgilik shyndyqqa toly.

Jastaıynan jetim qalǵanyna qaramastan, Beıimbet Maılın óz saýatyn ashyp, Troısk jáne Ýfa qalalarynda bilim aldy. Mektepte muǵalim retinde sabaq berip, shyǵarmashylyq jolyn qazaq halqynyń saýatsyzdyqpen kúresine arnady. «Qazaq» gazetinde jáne «Sadaq», «Aıqap» jýrnaldarynda maqala jazýmen aınalysyp, «Eńbekshi qazaq» gazetinde qyzmet etken. 

Beıimbet Maılın ár túrli ádebı janrlardy jetik meńgerip, ózin ámbebap jazýshy retinde kórsetti. Onnan astam óleńderdiń, kóptegen áńgimelerdiń, ocherkterdiń, feletondardyń avtory boldy. Onyń shyǵarmalary ózekti áleýmettik baǵyttylyǵymen jáne tereń psıhologıalyq taldaýymen erekshelendi.

«Beıimbet Maılın áńgimelerinde tereń shynshyldyq bar, adam beınesi, qarym-qatynastary árdaıym nanymdy bolyp shyǵady. Bul shyǵarmalardyń túr úlgisinde dóńgelek kelgen tutastyq aıqyn ańǵarylady» – dep jazǵan Muqtar Áýezov. Jazýshy áńgimelerinde óz zamanynyń shyndyǵyn málimdep, qoǵam tirshiliginiń kórinisin realısik turǵyda kórsetken dara tulǵa. Shyǵarmalary men óleńderiniń keıipkerleri arqyly halyqtyń muńyn, ómirin sýrettep qana qoımaı, óz tereń oılary men ustanymdaryn jetkize alǵan.

Maılın qazaq ádebıetiniń tarıhynda óshpes iz qaldyrdy. Onyń «Shuǵanyń belgisi» povesi, «Azamat Azamatovıch» romany, «Baıdyń qyzy», «Myrqymbaı» poemalary sıaqty shyǵarmalary oqyrmandar men jazýshylardyń jańa býyndaryn qýantyp, shabyttandyryp keledi.

Osydan 130 jyl buryn esimi qazaq ádebıeti tarıhynyń altyn betterinde máńgilik qalatyn jazýshy dúnıege keldi. Beıimbet Maılın – tek jazýshy ǵana emes, ádebıettegi shyndyq, ádildik, adamgershilik úshin kúrestiń sımvoly. Onyń eńbegin urpaqtarymyzǵa danalyq, ónege retinde ulyqtap, qazaq eli úshin jasalǵan qurbanyn baǵalaıyq.

Avtor: Aqbota Qabdolla

JAZÝ MÁDENIETİMİZDİŃ TARIHY TEREŃDE
13 jeltoqsan 2018
JAZÝ MÁDENIETİMİZDİŃ TARIHY TEREŃDE

Antropogenez (adamzattyń tegin zertteıtin ǵylym) tujyrymy boıynsha, Oral-Altaı tilderi 13-12 myń jyl buryn bólingen. Túrkilik mádenıettiń bastaý basy osy kezeńnen tastalady. Al túrkilik mádenıettiń qalyptasý kezeńi b.z.b. İİİ-İ myń jyldar aralyǵy. B.z.b. İ myń jyldyq pen b.z. İ myń jyldaǵy túrki mádenıetiniń nyǵaıý kezeńi. Kóshpelilerdiń nemese arǵy Sıno-kavkazdyqtardyń kezeńinde alǵash syzý óneri paıda bolǵanyn Mońǵol Altaıdaǵy Hoıt-Senher úńgir sýretinen kóre alamyz. Alǵashqy tańbalar da osy dáýirge tán.

Túrkolog Qarjaýbaı Sartqojaulynyń sońǵy 30 jyl júrgizgen zertteýiniń nátıjesinde kóshpeliler (túrkiler men mońǵoldar) tórt damý kezeńniń bastan keshirgenin anyqtap bergen.

  1. Frazogramma – adamzattyń alǵashqy jazýy. Ol beıne sýretten jáne tańbalardan turady. Bul kezeńniń muralary Mońǵolıadaǵy Hoıt-Senher úńgir sýretteri men tańbalary (budan 20-15 myń jyl burynǵy qundylyq), Chandman Har-úzúr, Ishgen-tolǵoı, Kishi-Oıǵyr.
  2. Logogrammalyq jazýdyń tili – tańba. Tańba keskinderi jeke-jeke sózdiń mánin beredi. Tujyryp aıtsaq, sóıleý áreketindegi sózdiń jeke-dara semantıkalyq birligi. Bul keskinniń túrkilik derekteri «belgu» (eltańba-gerb, geroldına), «tamγa-möhör-mör» (mór-pechat), «tuγraγ» (tańba, kleımo, metka).
  3. Sıllabogrammalyq (býyndyq) jazý. Túrkilerdiń býyndyq jazýynyń ereksheligi: Sózdiń maǵynalyq bólshegin bildiretin eki daýyssyzdardyń qosyndysyn tańbalaıtyn keskinder.

Býyndyq jazýdan keıin ejelgi túrik bitig fonogramlyq sıpatqa kóship, óziniń damý úrdisin alǵa jyljytty. Bul kezeńdegi túrik bitigtiń ereksheligi eshqandaı erejesiz, aǵymdyq túrde árip keskinderin (grafıka) jýan jáne jińishke aıtylymyna qaramaı tizip jazyp kete bergen. Bul úrdis b.z. İİ – b.z. Vİ ǵasyrdyń ortasyna deıin jalǵasty. Ol dáýirdiń tarıhı naqty muralary Súnný jazýlary.

Túrkilik dúnıetanym negizinde túrkilik álipbı júıesin (sıstema) jasaǵan. Eýrazıa qurlyǵyn mekendeýshi túrki etnosy Kók Túrki qaǵanaty ornaǵanǵa deıin óziniń ulttyq Bógú (Táńirilik) dinin qoldanyp kelgen. Basqa dindermen rýhanı bolmysy lastanbaǵan. Osy Bógú (Táńirilik) dinniń dúnıetanymynyń negizinde jasalǵan álipbı júıesi búkil-bútin etnosty bir týdyń astyna jınap, bir ıdeologıaǵa baǵyndyrýǵa ilkimdi qural bolǵan.

Túrikterdiń shyǵysy Sarózennen, batysy Dýnaıǵa deıin 10000 km, ońtústigi Táńirtaýdan soltústigi Sibirge deıin 5000 km aralyqta ár túrli dıalektide sóılegen. Osy alyp Eýrazıa qurlyǵyn meken etken ár túrli dıalektide sóıleıtin túrki halyqtarynyń tildik negizgi sıpatyn, ereksheligin, tildik spesıfıkasyn baıyrǵy túrki álipbıine sińirip bere alǵan.

Baıyrǵy túrik bitig alfavıti túrikterdiń, túrki tektilerdiń bir ǵana jazýy bolǵandyqtan, osy qudretti qarý arqyly búkil túrkilerdiń rýhanı birligin, dúnıetanymdyq birligin qalyptastyrýdy murat tutyp, árbir keskinderinen bastap bir júıege keltirgen.

 

Jantegin QARJAÝBAIULY, túrkolog

 

 

 

Búgin memleket qaıratkeri Dinmuhamed Qonaevtyń týǵan kúni
12 qańtar 2024
Búgin memleket qaıratkeri Dinmuhamed Qonaevtyń týǵan kúni

El ishinde «Qonaev zamanynda qazaq dalasynda úlken-kishi 40 qala boı kótergen» deıtin derek aıtylyp júr. Halyqtyń osy 40 jylda eńbekke aralasqan birneshe býynnyń eńbegin bir ǵana saıası tulǵanyń esimimen baılanystyryp qabyldaýynyń ózi Qonaevtyń memleket qaıratkeri retindegi salmaǵynan habar beredi.

Tulǵany jaqsy tanyp, jaqyn aralasqan adamdardyń bári estelikterinde onyń qyzmettegi laýazymyn bas paıdasyna, materıaldyq jaǵdaıyn qamsyzdandyrýǵa paıdalanbaǵanyn erekshe ataıdy. Qyzmetten bosaǵannan keıin shyn máninde qarapaıym zeınetkerdiń kúnkóris deńgeıimen birdeı turmys keshýi - sol estelikterdiń shyn ekenine aıǵaq.

Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev 1912 jyly 12 qańtarda qazirgi Almaty qalasynda dúnıege kelgen. 1930 jyly Almatydaǵy №14 orta mektepti bitirgen Dinmuhamedti Qazaqstan Ólkelik komsomol komıteti 1931-1936 jyldary Máskeýdegi Tústi metal ınstıtýtyna oqýǵa jiberedi. 1936 jyly osy ınstıtýttan taý-ken ınjeneri mamandyǵyn alyp shyqqan ol 1937-1939 jyldary Balqash mys qorytý kombınatynyń Qońyrat rýdnıgine jumysqa ornalasyp, onda burǵylaý stanoginiń mashınısi, seh bastyǵy, rýdnıktiń bas ınjeneri jáne onyń dırektory boldy.

 «Ýıkıpedıa» ashyq ensıklopedıasynyń málimetine súıensek, Qonaev el basqarǵan 1960-1986 jyldary qazaq jerinde 68 jumysshylar kenti, 43 qala paıda bolǵan. Onyń ishinde Rýdnyı, Ekibastuz, Aqtaý, Nıkolskıı, Stepnogorsk, Temirtaý, Jańatas, Kentaý Arqalyq qalalary bar.

Qaıratkerdiń osy eńbegin tıisti deńgeıde eskerý maqsatymen Almaty oblysynyń qazirgi ortalyǵy Dinmuhamed Qonaevtyń esimimen ataý týraly sheshim qabyldanǵan. 

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.