ZAŃ MEN TÁRTİP KÚSHEIDİ
«Qaýipti kesel – lýdomanıa, ıaǵnı qumarpazdyq. Keıbir málimetterge qarasaq, 400 myńǵa jýyq azamat – býkmekerlik keńseler men kazınolardyń turaqty klıenti. Bul – tutas bir qalanyń halyq sanyna para-par kórsetkish. Shyn máninde, lýdomanıa – beıbit kúnde eldiń shyrqyn buzyp jatqan qater. Sonyń kesirinen talaı shańyraq shaıqaldy. Talaı azamat zań buzyp, qylmysqa uryndy. Qumar oıyn úshin qaryzǵa batyp, ózine qol jumsaǵan jandar týraly habarlar, ókinishke qaraı, kún saıyn tarap jatady. Bul dert jas urpaqqa óte úlken zıan keltiredi. Onlaın-oıyndar balalardyń kúndelikti ermegine aınalyp barady. Quzyrly organdar byltyr ınternet-kazınonyń belgisi bar 4 myńnan astam saıtty buǵattady», - dedi Toqaev.
Memleket basshysynyń tıisti tapsyrmasymen Parlament tıisti zańdarǵa ózgerister engizip oıyn bıznesine jáne lýdomanıaǵa qarsy talaptardy zańmen kúsheıtti.
Zańǵa sáıkes halyqtyń oıynǵa táýeldiligin tómendetýge baǵyttalǵan shekteýshi jáne yntalandyrýshy normalar engiziledi. Máselen qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysýyna tyıym salynatyn adamdar sanatynyń tizimi keńeıtildi. Endi olardyń qataryna Boryshkerlerdiń biryńǵaı tiziliminde turǵan tulǵalar qosyldy. Budan bólek jemqorlyqqa qarsy shekteý engizý arqyly jaýapty memlekettik laýazymdy atqaratyn, memlekettik fýnksıalardy oryndaýǵa ýákilettik berilgen adamdardyń, olarǵa teńestirilgen adamdardyń qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysýyna shekteý qoıyldy
Sonymen qatar tıisti zań normalary boıynsha memlekettik qyzmetshiler, áskerı qyzmetshiler, arnaıy jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri, búdjettik uıymdardyń basshylary qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysa almaıtyn boldy. Bul shekteýdi saqtamaǵany úshin olardy jumystan shyǵarý sharasy qarastyrylǵan. Oıyn bıznesin uıymdastyrýshylardyń qyzmetin retteý tetikteri kúsheıtildi.
Oıyn bıznesine jol ashatyn býkmekerlik keńseler men totalızatorlardyń jarnamalaryna shekteý qoıyldy. Endigi kezekte qyzmetin kólik quraldarynda, buqaralyq aqparat quraldarynda, kıno, vıdeo jáne anyqtamalyq qyzmet kórsetý oryndarynda jarnamalaýǵa ruqsaty. lotereıa qyzmetin retteý tetikteri jańartyldy. Jańa talappen turǵyn úılerde, jataqhanalarda, ǵıbadat úılerinde, mádenıet uıymdarynyń ǵımarattary men qurylystarynda, áleýmettik obektilerde (bilim berý, densaýlyq saqtaý), sondaı-aq olardan júz metr qashyqtyqtaǵy radıýsta lotereıa bıletterin taratýǵa jáne lotereıa termınaldaryn ornatýǵa tyıym salynady
Sonymen qatar Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen Úkimet zańsyz oıyn bıznesine jáne lýdomanıaǵa qarsy kúrestiń 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn qabyldady.
«Memleket basshysy Ulttyq quryltaıdyń Atyraýda ótken úshinshi otyrysynda lýdomanıamen kúresý úshin júıeli jumys jasap, keshendi jospar qurýdy, sondaı-aq tıisti zańdy tezirek qabyldaýdy tapsyrǵan edi. Májilis buǵan deıin osyǵan qatysty zań jobasyn birinshi oqylymda qarastyrǵan bolatyn. Qabyldanǵan keshendi jospardyń is-sharalary zań jobasynyń negizgi erejelerimen tolyq úndesedi», — deıdi Memlekettik keńesshi.
Qoǵam dertimen kúresti árbir qazaqstandyq júrgizýi kerek. Áıtpese osy keselge onyń erteń balasy nemese týystary, jaqyndary, dostary, kórshileri shaldyǵýy múmkin. Osynda azamattyq ustanymdardy ustanatyndardyń biri belsendi Nurjan Jaqypov. Ol «Nashaqor» jáne «Vne ıgry» jobalaryn júzege asyratyn «Haq-Nazar» qoǵamdyq qorynyń tóraǵasy. Ol osy qozǵalys arqyly joldan adasqandarǵa kómek qolyn sozyp júrgen belsendi.
«Vne ıgry» jobasy aıasynda biz lýdomanıaǵa qatysty zertteý júrgizemiz. Kóptegen oqý oryndarynda profılaktıkalyq is-sharalar ótkizip, leksıa oqımyz. Qumar oıyndarǵa táýeldi adamdardyń týǵan-týysqandaryna kómektesip, lýdomanıadan qaı jerde, qalaı emdelýge bolatynyn túsindiremiz. Jańa zań boıynsha Boryshkerlerdiń biryńǵaı tiziliminde turǵan tulǵalarǵa bás tigýge tyıym salý – óte jaqsy sheshim boldy. Óıtkeni adam bul tiziliminde bola tur qumar oıyndarǵa qatysatyn bolsa, bul naǵyz lýdomanıanyń kórinisi. Aıtylǵan zań lýdomandardyń otbasyn qorǵaýǵa kómektesedi. Sebebi mundaı adamdar óz otbasy músheleriniń atynan jıi qaryz alady. Sondaı-aq býkmekerlik keńselerge sport salasynan bólek jerde jarnama jasaýǵa shekteý qoıyldy. Bul da durys sheshim, óıtkeni jarnama – jańa adamdardy qumar oıyn bastaýǵa jáne lýdomanıadan emdelip júrgen adamnyń oıynǵa qaıta oralýyna ıtermeleıdi»- deıdi Nurjan Jaqypov.
LÝDOMANIA EMDELE ME?
azirgi kezde jıi kóteriletin suraqtardyń biri barlyq dúnıe-múlkin salyp, ózin ǵana emes ózgelerdi sharshatyp jiberetin oıynqumarlyq emdele me degen sura. Jalpy statısıka qaraǵanda álemde eresekter arasynda qumar oıyndarǵa táýeldiliktiń taralýy 0,12 paıyzdan 5,8 paıyzǵa deıin jetedi.
«Biz lodomanıa boıynsha 24 zertteýge sholý jasadyq. Bul 2022 jylǵy meta-taldaý jáne onda tıisti nátıjeler jınaqtalǵan. Máselen, álemde eresekter arasynda lýdomanıanyń taralýy 0,12 paıyzdan 5,8 paıyzǵa deıin. Sonymen qatar, eresek adamdardyń shamamen 12,5% turaqty túrde oınaıdy. Osy matematıkalyq modeldeý arqyly bul halyqaralyq zertteý nátıjesin elimizdegi jaǵdaıǵa kóshirsek, mynadaı kórinis shyǵady: Qazaqstanda atalǵan problemanyń taralýy 442 myń adamǵa deıin jetýi múmkin. Onyń ishinde problemany moıyndaıtyndar - 36 myńǵa jýyq adam», - deıdi Respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy bas dırektorynyń orynbasary Dáýlet Baıpeıisov.
Jalpy psıhologtar lýomanıanyń jazylatyn dert ekenin báiraq onymen kúres nemese emdelý keshendi ári turaqty júrgizilýi kerek degen pikirdi alǵa tartady.
Psıholog Serikgúl Sálıdiń aıtýynsha, lýomandardy emdeý kýrsy shamamen 8 aıdan turady.
«Lýdomanıa aýrýy bul jalmaýyz aýrý, bárin jalmaıdy. Lýdoman men endi aýyrmaımyn degenimen, aýrý ony jeńedi. Bizdiń aldymyzdan aıyna 100 lýdoman ótse, sonyń 98, 99-y ózine qol salý týraly oılaǵan. Lýdomanıa belgileri bar adamdardyń tek 8,3% ǵana qumar oıyndarǵa táýeldilikpen baılanysty problemalary bar ekenin moıyndaıdy. Kópshiligi óziniń oıynqumar ekenin sezinbeıdi», - deıdi psıholog.
Al taǵy bir psıholog Bekzat Maratuly lýdomandardy emdeý – asa qıyn proses ekenin alǵa taratady. Onyń pikirinshe lodomanıany emdeý kýrsy shamamen 6 aıǵa sozylady.
«Oıynqumarlyq eshqandaı dári-dármek emdelmeıdi. 24 saǵat boıy negizinen psıhoterapıalyq jumystar júrgiziledi, 10%-y ǵana týrdoterapıalyq jumystarǵa arnalady. Oryndaıtyn tapsyrmalar «12 qadam» baǵdarlamasynyń bazalyq tapsyrmalary desek bolady», – deıdi psıholog. Qumar oıynǵa salynǵan adamnyń ózimen ǵana emes, otbasymen birge jumys júrgiziledi. Oıynqumarlyqtan emdelý ýaqyty shamamen 6 aıdy alady. Munan keıin olar birneshe aı boıy mamandardyń baqylaýynda bolady. «Táýeldilik – bir ǵana adamnyń máselesi emes, otbasynyń máselesi. Táýeldi adamnyń ózin ǵana emes, onyń ata-anasyn da emdeımiz. Sebebi, emdelip shyqqan adamnyń sol jolǵa qaıta salynýyna 70% ata-anasymen qarym-qatynasy áser etedi. Biz emdelýshiniń ata-anasymen de psıhoterapıalyq jumystar júrgizemiz. Alaıda, osy jumystardyń nátıjeli bolýy 99% emdelýshiniń yntasyna, erik-jigerine baılanysty. Emdelýshiniń óz qalaýy, erik-jigeri bolmasa, qumar oıynyna táýeldilik eshqashan emdelmeıdi», – deıdi psıholog.
Taǵy bir psıholog Oleg Matveev lýdomanıanyń nashaqorlyqtan da asa qaýipti ekenin alǵa taratady. Onyń pikirinshe oıynqumar adamdy júris-turysynan, syrtqy kelbetinen basqalardan aıyra almaısyń. Nashaqor men maskúnemdi birden kóresiń ǵoı. Mysaly, lýdoman smartfondy ózimen birge dárethanaǵa alyp kirip, bir mınýttyń ishinde mln teńgeni utysqa tigip, túk bolmaǵandaı shyǵýy múmkin. Ol úshin eshqaıda barmaıdy da, smartfonda oǵan qajettiń bári bar.
«Lýdomanıa ózektiligi jaǵynan qazir birinshi orynǵa shyqty dep aıtar edim. Máselen maskúnemdik boıynsha Zań júzinde qandaı da bir shekteýler bar. Atap aıtar bolsaq, dúkenderde 21 jasqa deıin araq-sharaptardy, temekini satpaıdy. Esirtkini paıdalanýǵa múlde tyıym salynǵan. Al, oıynqumarlyq kerisinshe qazir damyp, nasıhattalyp, keń tarap jatyr. Ár qaladan kóshede býkmekerlik keńselerdiń jarnamasy bar bannerlerdi jıi kórýge bolady. Iaǵnı, olar zańdy túrde ózderin jarnamalap jatyr. Fılm kórip otyrsań da olardyń jarnamasy jıi shyǵyp, utys tigýge shaqyrady. Bári nasıhattap jatyr. Sportshylardyń formasynda da, qoǵamdyq kólikterde de badyraıǵan jarnama. Al jastar bizde eliktegish. Olar psıhologıalyq turǵyda óte áljýaz, yńǵaıǵa tez kóngish, tez ılanady», - deıdi Oleg Matveev.
OTBASYNDAǴY JANJALDYŃ NEGİZİ SEBEBİ - LÝDOMANIA
Lýdomanıa qansha otbasyn oırandap jatyr. Ajyrasqan ár 10 otbasynyń jeteýinde janjal lýdomanıa saldarynan shyqqan. Muny Májilis depýtaty Nartaı Sársenǵalıev aıtady.
«Elimizde qazir 350 myńnan astam adam qumar oıynnyń „ınesine“ otyrǵan. 2019 jylmen salystyrǵanda, byltyr qumar oıyndarǵa bás tigý elimizde 40 esege kóbeıgen. Býkmeker keńselerdiń bir jyldyq qarjy aınalymy 1 trln teńge bolǵan. Lýdomanıa dertine shaldyqqan 174 myń jas qazaqstandyq 36 mlrd teńgege bás tikken. Qazir qumar oıynnyń shyrmaýyna túskender shetinen qylmysker bolyp jatyr. Byltyr 157 myńnan astam qylmys jasalsa, sonyń 20 paıyzy qumar oıynǵa qunnyqqandardyń moınynda. Sýısıd jasaǵan 3676 otandasymyzdyń ár besinshisi lýdomanıa dertine shaldyqqan degen derek keldi. Bul lýdomanıa bir adamnyń taǵdyryn emes, tutas otbasylardy búldiredi. Elimizde ajyrasqan ár 10 otbasynyń jeteýinde janjal lýdomanıa saldarynan shyqqan. Al biz osymen qalaı kúresip jatyrmyz? Elimizde qoǵamdyq kóliktiń syrtyn, turǵyn úılerdiń qasbetin túgeldeı qumar oıyndardyń jarnamasyna berdik», — dedi Nartaı Sársenǵalıev.
Jalpy lýdomanıa-bul adamnyń qumar oıyndarǵa jáne kompúterlik oıyndarǵa patologıalyq tartymdylyǵymen sıpattalatyn táýeldiliktiń óte keń taralǵan túri. Bul degenimiz, qumar oıynshy qorshaǵan faktorlarǵa jáne ómirde bolyp jatqan oqıǵalarǵa qaramastan geımpleıge únemi qatysýy. Osy dertpen qoǵam bolyp kúres júrgizý qajet.
