QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev jyl saıynǵy halyqqa joldaýynda jeke kásipkerliktiń damýyna jáne otandyq ónimniń kóbeıýine erekshe nazar aýdar qajettigi týraly únemi tapsyrmalar júkteıdi. Bul baǵytta Úkimet «Bıznestiń jol kartasy» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamalaryn biriktirgen Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti qoldaý men damytýǵa arnalǵan keshendi baǵdarlamany ázirlep, qabyldady. Bul durys sheshim. Sebebi el ekonomıkasynyń negizgi tiregi – bıznes. Elde bıznes damyp, kásipkerlik keńeıse bos jumys oryndary ashylady, buǵan qosa búdjettiń negizgi jyrtyǵyn jamaýǵa múmkindik bolady, ıaǵnı salyq túsimi kóbeıedi.
Jalpy kásipkerlik pen shaǵyn bıznesti damytý memleket júrgizip otyrǵan saıasattyń negizgi baǵyty básekege qabiletti kásiporyndar qurý. Úkimettiń bıylǵy jańa baǵdarlama aıasynda tıimdi jobalarǵa qoldaý kórsetý kózdelgen. Sonymen qatar jańa jobalardy sýbsıdıalaý úshin búdjetti bólý negizinen óńdeý ónerkásibi salasyndaǵy (shamamen 50%) kásiporyndar arasynda júzege asyrylady.
Sondaı-aq búdjetke túsetin júktemeni azaıtý úshin qyzmet kórsetý salasyndaǵy jobalardy sýbsıdıalaý merzimi 5 jyldan 3 jylǵa deıin qysqartyldy. SHOB jobalaryn sýbsıdıalaýdyń saralanǵan ádisi qarastyrylǵan, bul kezeń-kezeńimen naryqtyq jaǵdaılarǵa kóshirýdi kózdeıdi. Sýbsıdıalaýǵa jatatyn jekelegen qyzmet salalary ońtaılandyryldy.
Ulttyq statısıka búrosynyń málimetine súıensek, elimizde 2024 jyldyń 1 sáýirindegi jaǵdaı boıynsha 2 184 363 tirkelgen shaǵyn jáne orta bıznes sýbektisi bar. Jumys istep turǵan SHOB sýbektileriniń sany ótken jyldyń sáıkes merzimimen salystyrǵanda 10 503-ke artqan. Al sońǵy úsh jyl ishinde jumys istep turǵan shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileriniń negizgi úlesin, orta eseppen 66,6%-yn jeke kásipkerler quraıdy.
«Jalpy kásip asham degenderge elimizde múmkindik kóp. Men osydan birneshe jyl buryn stol men oryndyq shyǵara bastadym. Biz jasaıtyn zattarǵa suranys bar. Oryndyqtyń barlyq qajetti quraldaryn ózimiz daıyndaımyz. Shyqqan taýardyń basym bóligin ınternet dúken arqyly saýdalaımyz. Qudaıǵa shúkir, ótip tur», - deıdi kásipker Aıjuldyz Janathan.
Kásipkerler sanynyń artýyna birden-bir sebep – jyldan-jylǵa kásipkerlerge qolaıly baǵdarlamalar respýblıka dárejesinde engizilip jatyr. QR Prezıdenti óziniń halyqqa joldaýynyń birinde «Quqyq qorǵaý organdarynyń kásipkerlerdi qýdalaýyn birjola toqtatý kerek. Mundaı áreketterge tyıym salynǵan. Biraq soǵan qaramastan, áli de jalǵasyp jatqanyn bilemin. Osyndaı málimetter keıde ádeıi taratylyp jatady, tipti olar jalǵan bolýy da múmkin. Qalaı desek te, bul – nazardan tys qaldyrýǵa bolmaıtyn másele», – dep atap kórsetti. Bunyń ózi kásipkerlerge qoldaý jasalý basty mańyzdy máselelerdiń biri ekenin ańǵartady.
Bıylǵy jyly kásipkerlerdi qoldaý jáne yntalandyrý maqsatynda
Kásipkerlerdi qoldaý baǵdarlamalar jumysy da óz jemisin berip jatyr. Bıylǵy jyldan bastap elimizde kásipkerlerdi qoldaýdyń qarjylaı jáne qarjylaı emes qoldaý sharalary júzege asýda. Sebep – qarjylyq sharalardyń ishinde nesıelerdi sýbsıdıalaýǵa suranystyń kóptigi. Osy oraıda «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» jáne «Bıznestiń jol kartasy» kásipkerlikti qoldaý jónindegi memlekettik baǵdarlamalar 2022 jyldan bastap «Kásipkerlikti damytýdyń 2021-2025» jyldarǵa arnalǵan ulttyq jobasyna enip úlgerdi. Joba qarjylaı qoldaý sharalary boıynsha syıaqy mólsherlemesi bóliginde memleket nesıelerdi 13,75% sýbsıdıalaıdy, al kásipkerler qalalarda onyń tek 8%-yn jáne aýyldyq jerlerde 7%-yn ǵana memleketke qaıtarady.
Eki memlekettik baǵdarlama iske asyrylǵaly beri 95 myń kásipkerlik joba 7 trln teńgege jýyq sýbsıdıalaýmen qoldaý tapqan. Kredıtterge kepildik berý baǵdarlamasy boıynsha 1,4 trln teńge kóleminde 57 myńnan asa nesıe kásipkerlerge taratylǵan. Sonymen qatar bıyl «qysqa nesıeler» dep atalatyn shaǵyn nesıeleý quraly da iske qosyldy. Onda ınvestısıalyq maqsattarǵa 3 jylǵa 20 mln teńgege deıin, al aınalym kapıtalyn tolyqtyrýǵa 2 jyl merzimge 5 mln teńge beriledi. Atalmysh joba aıasynda 255 mlrd teńgege 38 myńnan asa jobaǵa memleketten qoldaý kórsetilgen.
Qarjylaı qoldaýlardyń áleýmettik-ekonomıkalyq tıimdiligi ýaqyt óte artyp keledi. Qaıtarymsyz negizdegi memlekettik granttar berý de tabysqa kenelip otyr. Ótken 10 jyldyq aralyǵynda kásipkerler úshin 17,6 mlrd teńge somasyna 5 600-den asa grant úlestirilgen. Joǵaryda atalǵan baǵdarlamalar iske asyryla bastalǵaly beri 120 myń jańa jumys orny qurylyp, búdjetke 53 trln teńgeden asa soma salyq tólendi.
Bıznesti damytý boıynsha memlekettik qoldaý sharalary aýyldy aınalyp ótpedi. Mysal retinde alsaq, bir jylda tek «Aýyl amanaty» baǵdarlamasyna 100 mlrd teńge qarjy bólingen. Respýblıka quramyndaǵy aýyl-aýdandarda 4 600-den astam ótinim maquldanyp, 25 mlrd teńge somasynda nesıe berilgen. Tıisti sala mamandarynyń pikirinshe, 2029 jylǵa deıin baǵdarlama aýqymy keńeıip, aýyldyqtarǵa 1 trln teńgege deıin qarjy bólý josparlanǵan.
