Búgingi bala – keshegi baladan bólek. Ol endi teledıdardyń aldynda múltfılm kútip otyrmaıdy. Onyń aldynda YouTube tur. TikTok tur. Netflix te bar. Biraq bir suraq kókeıde: bul platformalar balaǵa ne úıretip jatyr? Qazaq balasynyń sanasyn kim qalyptastyryp jatyr? Mine, dál osy suraqqa jaýap izdeý – ýaqyt talaby.
Sandar sóılesin: dúnıejúzinde balalar kúnine ekran aldynda 30 paıyz ýaqytyn ótkizedi eken. Úshtiń bir bóligi. Ol ekrannan ne kórse, sony kókiregine toqıdy. Órkenıetti elder osyny áldeqashan túsingen. Máselen, Japonıa balasyna ulttyq dástúr sińirgen anımasıa jasaıdy. AQSH – tanymdyq serıalmen tárbıeleıdi. Qytaı – patrıottyq múltfılm kórsetedi. Bul elder ekrandy tek oıyn-saýyq emes, ıdeologıa quraly dep qabyldaıdy. Biz she?
Bizde qazaq tilindegi balalar kontenti áli de tapshy. Balalar YouTube-ta oryssha, aǵylshynsha sóılep, sony jattap ósip keledi. Qazaqsha múltfılm izdegen ata-ana taba almaı sabylady. Qazaq balasy qazaqsha ertegi tyńdaýǵa emes, sheteldik sýperqaharmandarmen tań atqyzyp júr. Ulttyń rýhanı shekarasyn qorǵaý osy ekrannan bastalýy kerek edi...
Áıtse de, úmit bar. Sońǵy jyldary otandyq kontentte qozǵalys baıqalady. 2010 jyly qurylǵan «Balapan» arnasy qazaqsha múltfılm men baǵdarlamalar shyǵaryp, balalardyń júregin jaýlap úlgerdi. Bir zertteýde tipti «Balapan» sheteldik Nickelodeon men TiJi-di artta qaldyrǵan. Demek, ózimiz de jasaı alamyz.
2022 jyl – Balalar jyly boldy. Úkimet naqty qadamǵa bardy. Álemdik kontentti qazaqsha dybystaý qolǵa alyndy. Spanch Bob, Qutqarýshy kúshikter, Qaýipti Genrı... barlyǵy qazaqsha sóıledi. Bul – strategıalyq betburys. Til úıretýdiń eń tıimdi joly – qyzyqty mazmunmen berý.
Biraq másele munymen bitpeıdi. Otandyq anımasıanyń 80%-y – memlekettik qarjyǵa táýeldi. Jeke ınvestor az. Sebebi bul sala tabys ákelýi baıaý, táýekeli kóp. Sondyqtan memleket qoldaýdy toqtatpaý kerek.
Kontent jasaýshylar da qarap otyrǵan joq. YouTube-ta Torghai TV, Shańyraq sekildi arnalar qazaqsha án men álippe úıretip júr. Mysaly, Torghai TV-diń «Aıý» ánin 85 mıllıonnan astam adam kórgen. Bul – aýdıtorıa bar ekenin bildiredi. Biraq sarapshylar ǵylymı, til úıretetin materıaldar áli de az deıdi. Endeshe, bul – kelesi qadam.
Platformalar da kóbeıip jatyr. Qzone atty qazaqsha strımıng platforma iske qosyldy. Balalarǵa arnalǵan fılmder, aýdıoqoıylymdar, dýblájdalǵan múltfılmder – bári bir jerde. Bul – medıakeńistiktegi ulttyq qaýipsizdikti saqtaý jolyndaǵy mańyzdy bastama.
Álem ne istep jatyr? AQSH-tyń Iýta shtaty ata-ananyń ruqsatynsyz áleýmettik jelige kirýge tyıym saldy. Fransıa – mektepte smartfon qoldanýǵa tyıym saldy. Ulybrıtanıa – zıandy kontentke aıyppul salady. Qyrǵyzstan – tipti TikTok-ty tolyǵymen buǵattady. Al biz she?
Qazaqstan da qarap otyrǵan joq. TikTok-pen kelisimge kelip, 13 jasqa tolmaǵandardyń akkaýntyn joıyp jatyr. 2024 jyly 1,9 mıllıon akkaýnt óshirildi. YouTube – Kids bólimshesin ashty. Instagram – ata-analyq baqylaý engizdi. Biraq tolyq qaýipsizdik joq. Sol úshin ata-ananyń medıasaýaty mańyzdy.
Jahandyq tájirıbe kórsetkendeı, balaǵa ekrannan ne kórsetemiz – bolashaq soǵan baılanysty. Sondyqtan kontentti súzgiden ótkizý kerek. Qaýipti oıyn, zorlyq, kıberbýllıng – munyń bárine zańdyq tosqaýyl qajet. Sonymen qatar, tárbıelik-túsindirý jumystary da qatar júrýi tıis.
Aýdıtorıa ne qalaıdy? Qazir bala teledıdar kútpeıdi. Ol YouTube-ta ózi tańdaǵan rolıkti qaraıdy. TikTok – birinshi orynda. Kópshiligi – oıyn-saýyq. Tanymdyq kontent az. Demek, sapaly ári tartymdy format qajet. Torǵaı TV-nyń mıllıondaǵan qaralymy – sonyń dáleli.
Sapa degenimiz ne? Birinshiden, til – túsinikti bolý kerek. Qazirgi bala Disney men Netflix-ti kórip ósti. Sondyqtan anımasıanyń sapasy da joǵary bolýy shart. Ekinshiden, ınteraktıvtilik mańyzdy – qysqa múltfılm, oıyn elementi bar kontent artyq. Úshinshiden, jasóspirimder aýdıtorıasyna arnalǵan arnaıy jobalar qajet. Olar úshin ne balaǵa arnalǵan, ne eresekterge arnalǵan ónimder qyzyqsyz.
Bolashaqta ne isteý kerek? Memleket otandyq stýdıalarǵa qoldaý kórsetýi kerek. Sheteldik arnalardy qazaqshalaý tájirıbesi sátti boldy. Endi óz ónimimizdi qoldaý qajet. Zańmen retteý de mańyzdy. Platformalarmen kelisim, jasandy ıntellekt kómegimen moderasıa – bári iske qosylýy tıis. Ata-analar – eń basty fıltr. Bala ne kórip júr? Kimnen úırenip júr? Soǵan mán beretin ýaqyt keldi.
Qoryta aıtqanda, balalarǵa arnalǵan kontent – jaı qyzyq úshin jasalatyn dúnıe emes. Bul – bolashaqqa salynǵan ınvestısıa. Ulttyń bolmysyn qalyptastyrý alańy. Eger biz búgin balaǵa sapaly ónim bere almasaq, erteń ekrannan ózimizge jat minezdi urpaq kórýimiz múmkin. Sondyqtan ár saǵat, ár mazmun – jaýapkershilik.
Ekran aldyndaǵy urpaqtyń bolashaǵy – bizdiń búgingi sheshimimizge baılanysty.



