Valúta baǵamy
  • USD -

    513.9
  • EUR -

    587
  • RUB -

    6.23
Demografıa: sapamyz sanymyzǵa saı ma?
Foto: gov.kz 16 qyrkúıek 2024
Demografıa: sapamyz sanymyzǵa saı ma?

KSRO ydyrap, Qazaqstan táýelsizdik alǵan tusta AQSH saıasattanýshysy Zbıgnev Bjezınskıı «Uly shahmat taqtasy» deıtin áıgili kitabyn jarıalady. Ortalyq Azıanyń Eýrazıa atty shahmat taqtasyndaǵy ornyna toqtalǵan sarapshy Máskeýden derbestik alyp shyqqan elderdiń ishinde Qazaqstannyń demografıalyq qurylymy eń kúrdeli memleket ekenin, onyń kesiri memlekettilikke nuqsan keltirý múmkin ekenin boljaıdy. Bul qaterdi Qazaqstan bıligi ınvestısıalyq saıasatty barynsha kópvektorly qurýdyń arqasynda aıtarlyqtaı báseńdete aldy. Basqasha aıtsaq, qazaq dalasynyń qoınaýyndaǵy mańyzdy resýrstardy shúlen úlestirgendeı barlyq taraptyń kóńilin taba otyryp ıgerip otyr. Tek buǵan ǵana senip qalmaı, demografıalyq alýandyqty tutastyqqa aınaldyrýdyń túrli amalyn qarastyrdy. Sonyń biri – shetelge tarydaı shashyraǵan qazaq dıasporasyn tarıhı otanyna qaıtarý baǵdarlamasy.

Qazirgi kúnniń bıiginen qaraǵanda bul qaı qyrynan alsa da utymdy sheshim bolǵanyn aıtýǵa bolady. Al ol kezde popýlısik sheshim retinde qabyldaǵandar da bolǵan.

Al shyn máninde toqsanynshy jyldardyń basyndaǵy demografıalyq quramymyz Z.Bjeznıskıı aıtsa aıtqandaı kúrdeli edi.

1991 jyly Qazaqstan halqynyń sany 16,5 mln bolsa, 2000 jyly 14,8 mıllıonǵa túsip ketken. Eldegi nemis, káris, ýkraın, orys dıasporalarynyń negizgi bóligi jóńkile kóshkendikten sanymyz oısyrap shyǵa keldi. Aımaqtaǵy ekonomıkalyq daǵdarystyń kesirinen eldegi týý deńgeıi 1000 adamǵa shaqqanda 14,9  adamnan, ólim kórsetkishi 1000 adamǵa 10,6 adamnan keldi.

Kóshi-qonnyń teris saldosy eldiń demografıalyq kórsetkishine keri áser etkenimen, ishki turaqtylyq máselesin jumsarta tústi. Ekonomıkasyn basynan aıaǵyna deıin qaıta qurylymdap jatqan elge syrttan jaıly turmys kóksep eshkimniń kelmeıtini de anyq edi. Syrttaǵy qandastardy elge aldyrtý demografıalyq quldyraýdy báseńdetetin jalǵyz amal boldy. Jyl saıyn 10 myń qazaq otbasyn shetelden kóshirip ákelýdi kózdeıtin kvotalar bekitilip otyrdy.

2001 jyly Qazaqstan munaıyna ıelik etken ınvestorlar óndiristi tolyq jolǵa qoıyp, naryqqa belsendi aralasa bastady. Dál osy kezde munaı baǵasy da sharyqtap shyǵa keldi. Munaı dollarynyń juǵyny demografıaǵa da jetti. Sonyń arqasynda áleýmettik baǵdarǵa basymdyq bergen saıasat sahnaǵa shyqty.

Sol kezde dúnıege kelgen qazaqstandyqtardy qazir demograftar «2000 jyldardaǵy býmnyń balalary» dep ataıdy.

2010 jylǵa qaraı halyqtyń sany KSRO ydyraǵan tustaǵy kórsetkishine áýpirimmen oraldy. Biraq bul jolǵy halyqtyń etnıkalyq quramy 20 jyl burynǵy quramnan áldeqaıda birkelki, birtutas edi.

Elde ólim-jitim azaıyp, 1 mln qandas kóship keldi. 2004 jyly kóshi-qon keıingi 15 jylda alǵash ret oń saldo kórsetti. Iaǵnı, kóship kelýshilerdiń sany kóship ketýshilerden kóp  (+33 myń adam) bolyp shyqty.

Shıki munaıdyń eksportynan túsken aqshanyń juǵyny biraz ýaqyt boıy Qazaqstandaǵy áleýmettik jaǵdaıdy irgedegi baýyrlas elderden artyq etip turdy. Sonyń arqasynda kórshiles elderden eńbek mıgrasıasy artty. Bul jaǵdaı 2010 jyldyń basyna deıin jalǵasty.  2008-2009 jyldardaǵy jahandyq daǵdarystyń saldary Qazaqstan ekonomıkasynda keıingi bes jylǵa deıin jalǵasty. Munaı dollary máńgilik emes ekenin, osy daǵdarys aıqyn kórsetti. 2011-2022 jyldar aralyǵynda Qazaqstan óz ekonomıkasyn Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń aıasynda damytý júıesin qurdy. Naqtyraq aıtsaq áli quryp jatyr. Osy úderispen birge kelgen túrli ekonomıkalyq kúızelister eldiń ishindegi bilimdi, bilikti mamandar úshin Qazaqstandy tartymsyz etip kórsetti. Osylaısha munyń aldyndaǵy 10 jylda Qazaqstanǵa nápaqa izdep aǵylǵan eńbek mıgranttarynyń sany kóp bolsa, bul onjyldyqta elden ketken eńbek mıgranttarynyń sany artty. Tipti 2012 jyly kóshi-qonda qaıtadan teris saldo qalyptasty.

Kóshi-qon saıasatynyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasynda kórsetilgen derekterge súıensek, 2011-2022 jyldar aralyǵynda joǵary jáne tehnıkalyq-kásiptik bilimi bar 367 myń eńbekke jaramdy qazaqstandyq shetelge qonys aýdarǵan. Bul maýsymdyq jumys izdep nemese bilim izdep ketken adamdardyń syrtyndaǵy kórsetkish. El demografıasyndaǵy kúızelis ásirese 2019-2021 jyldar aralyǵynda  qatty baıqaldy. 3 jylda elden kóshken. Olardyń 90%-y TMD-ǵa múshe elderdi tańdaǵan nemese tarıhı otandaryna oralǵan. Al elge kóship kelýshilerdiń ishinde joǵary bilim bar adamdardyń úlesi azaıa túsken. Keıingi 10 jylda elge keletin joǵary bilimdi adamdardyń sany eki eseden astam qysqaryp, 2020 jyly 1,9 myń adamǵa túsken.

2019 jyly elden kóshkenderdiń 25,8%-y 15 jasqa deıingiler bolǵan. 2020 jyly bul kórsetkish 25,6% bolǵan. Al kóship kelýshilerdiń ishinde balalardyń sany 2019 jyly 13,8% bolsa, 2020 jyly 15,7% bolǵan. Bul elden ketken jas otbasylardyń sany artqanyn kórsetedi. Al elge kóship kelýshilerdiń arasynda jas otbasylar az degen sóz.

1991-2021 jyldar aralyǵynda Ózbekstan,  Qytaı, Túrikmenstan, Mońǵolıa memleketterinen 379 myń otbasy nemese 1 mln 101 myń qandas kelip, azamattyq alǵan. Keıingi úsh jylda qandastardyń kelýi de báseńdegenge uqsaıdy. 2016 jyly 33,7 myń qandas, 2019 jyly 17,7 myń qazaq, 2021 jyly 14 myńnan astam qandas,  2024 jyly 12 325 adam oralǵan.

Sońǵy halyq sanaǵy halyq sany 19 mln adamnan asqanyn kórsetti. Sarapshylar qazaqstandyqtardyń qazirgi jas quramy ekonomıka úshin óte qolaıly dep baǵalaıdy. Eńbekke jaramdy dep sanalatyn 15-62 jas aralyǵyndaǵylardyń úlesi – 57,7%.  

Qazaqstan sıaqty jeri keń, túrli órkenıetterdiń kindiginde turǵan Qazaqstanda halyq sany qarqyndy ósý úshin ómir súrý sapasy joǵary bolý kerek. Mundaǵy demografıalyq damýdy Nepal, Kongo, Bangladesh sıaqty elderdegi ósimmen salystyrýǵa kelmeıdi. Sondyqtan elde jeke demografıany arttyrýǵa ǵana arnalǵan derbes baǵdarlama joq. Halyq sanyn arttyryp qana qoımaı, demografıalyq úderisterdi utymdy ári qaýipsiz basqarý da ońaı sharýa emes ekenin qazirgi geosaıası jaǵdaılar kórsetip otyr. Sondyqtan memleket demografıalyq ósimniń barlyq satysyn sıfrlandyryp, densaýlyq saqtaý, bilim berý salalarymen úndestikte damytýǵa baǵyttalǵan saıasat ustanady. 

RELATED NEWS
Kóz tımesin, kólik buıyrdy! Ermektiń 10 mıllıony jaıly hıkaıa
18 sáýir 2025
Kóz tımesin, kólik buıyrdy! Ermektiń 10 mıllıony jaıly hıkaıa

Adamnyń peshenesine jazylǵan baqtyń qaı kúni, qaı sátte, qaı jerden tógilip túsetinin kim bilgen? Bireý ómir boıy tyrysady da, eshteńe shyqpaıdy. Bireý shaı iship otyryp, shynaıy jeńimpaz atanady.

Astanalyq Ermek Baımbetov — dál sondaılardyń biri. Jańa kólik emes, jańa úmitke ıe bolǵan azamat. Onyń baǵy — ǵalamtordyń ar jaǵynan kelgen. Al baqyt — qoıý, kúreń shaı ústinde kútip turǵan.

Bir kúni Ermek "Sátti juldyzdyń" jarnamasyn kóredi. Bireýler mundaıǵa selt etpeıdi. "Báribir jolym bolmaıdy" deıdi. Al Ermek... táýekel etti. Eki bılet satyp aldy. Bar bolǵany — eki bılet! Biri — jaı qaǵaz. Ekinshisi — 10 mıllıon teńgelik altyn qujat bolyp shyqty.

"Keshki shaı ústinde otyr edik. Qońyraý shalyndy. «Siz kólik utyp aldyńyz», deıdi. Á degende alaıaqtar shyǵar dep oıladym. Biraq bılet nómirin aıtty, telefon nómirin aıtty. Saıttan qarap edim — shynymen de men ekenmin..." – deıdi ózi.

Keıde sene salý qıyn. Ásirese qazaq senim men kúmánniń arasynda júredi. Al Ermektiń qýanyshy — keıinirek keldi. Bastapqyda – tosyn, keıin – tushshymdy. Ol kólikti emes, onyń ornyna beriletin 10 mıllıon teńgeni tańdady. Qaıda jumsamaq? Bir bóligi — ákesiniń emine, qalǵany — nesıege.

Kim ne dese de, bul — bir adamnyń ǵana emes, bir áýlettiń jeńisi.

Sátti juldyz – sátti kúnniń habarshysy ma?

«Sátti juldyz» ulttyq lotereıasy — sońǵy on jylda myńdaǵan adamnyń úmitine ushqyn bergen uıym. Elimizdiń túkpir-túkpirindegi 200-den astam saýda núktesinde armandar bıletpen satylyp jatyr desek, asyra aıtqandyq bolmas.

Jeńimpaz kóp. Eń úlken júlde — 150 mıllıon teńge. Qyzylordadan shyqqan qatysýshy utyp alǵan. Bul endi qarapaıym baılyq emes, bir óńirdiń jańalyǵy.

Al alda ne kútip tur? Taǵy da páter, taǵy da kólik!

Qazaq "kóp qorqytady, tereń batyrady" deıdi. Kóptiń ishinen dara shyǵý ońaı emes. Biraq kelesi múmkindikter de daıyn tur:

20 sáýir — páter oınatylady («TeleBingo» oıyny);

30 sáýir — avtokólik oınatylady («6/49» oıyny);

Djekpot qazirdiń ózinde 572 mıllıon teńge bolyp tur! Sandardyń ózi sóılep tur.

Mine, osynyń biri — «LotoNabor Kvartıra». 5 bıletten turatyn bul jınaq — páterge aparar bes qadam. Ár bılet — óz aldyna bir múmkindik.

Utys jeksenbi, 20 sáýirde, saǵat 10:00-de, «31 arnada» tikeleı efırde ótedi. Kózben kórip, kóńilmen utýdyń joly osy.

Jeńis jeke emes, qoǵamǵa ortaq

Jeńiske jetken ár teńgeniń 10 paıyzy — qazaq sportyna ketedi. Taǵy 10 paıyzy — «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qoryna aýdarylady. Demek, bireýdiń baǵy — elge qaıyrly. Oıyn oınasań da, oımen oınar kezeń bul.

Ermektiń joly boldy. Keleside kim biledi — baǵyńyz sizge buıyryp qalýy da ǵajap emes. Qaırattan týǵan qaısarlyq pen úmittiń arasy keıde bar bolǵany eki bılet qana.

 

marıaldyń aqysy tólengen.

 

Fast-fýd ornyna – páter...
20 naýryz 2025
Fast-fýd ornyna – páter...

Búginde baǵy janǵan otandastyrymyz páter, kólik, túrli  baǵaly aqshalaı syılyqtardy Satty Zhuldyz lotereıasymen únemi utyp alýda. Ótken aıda ǵana eki qatysýshy jeke úıi men qomaqty qarjyǵa ıe boldy, dep habarlaıdy ulys.kz.

Lotereıa oınaý ýaqytty utymdy ótkizý ǵana emes, sonyń birge birden aıaq asty oljaǵa kenelýdiń joly. Óıtkeni bılet baǵasy anaý aıtqandaı qymbat ta emes. Bir shynyaıaq kofe, bir kınobılet quny nemese qazirgi balalar jaqsy kóretin fast-fýd kombosymen baǵasy shamalas. Biraq, fast-fýd sekildi densaýlyq aǵzany ýlamaısyz, sonymen birge lotereıa arqyly jeńiske jetý bási joǵary. Onyń ústine jeńisti sátti kútýdiń ózi bir ǵanıbet emes pe?

Osyndaı sezimdi basty keshkenderdiń biri Almaty qalasynyń turǵyny Gúlnár Jumaǵulova men Taldyqorǵan qalasynyń turǵyny Ǵanı Tájiǵulov. Olar lotereıa bıletin satyp alǵanymen, mundaı oljaǵa ıe bolamyz dep kútpegen edi.

31 jasar Gúlnár Jumaǵulova lotereıaǵa ata-anasymen birge lotereıaǵa qatysyp júrgenine on jyldan asqan. Jumaǵulovtar otbasy úshin bul jaı ýaqyt ótkizý ǵana emes, turaqty dástúrge aınalǵan. Alaıda Satty Zhuldyz uıymdastyrǵan TeleBingo lotereıasynan páter utyp alǵanyna Gúlnárdyń ózi bastapqyda senbegen.

«Ata-anama aıtqan joqpyn, sebebi ózim de senbedim. Maǵan habarlasyp, jeńiske jetkenimdi aıtqanda, menimen bireý qaljyńdasyp otyrǵan shyǵar dep oıladym. Osynyń bárin aıtqan kezde bári tańǵalatyn shyǵar ári qatty qýanady. Anamnyń qandaı kóńil-kúıde bolatynyn sózben jetkize de almaımyn», – deıdi Gúlnár.

Gúlnármen birge 34 jasar Ǵanı Tájiǵulov ta baqytty jandardyń bireýi atandy. Ol 2018 jyldan beri lotereıaǵa qatysyp keledi. Bul joly ol Satty Zhuldyz-dyń «5/36» lotereıasynyń birden segiz bıletin satyp alǵan. Sol segiz bılettiń bireýi Ǵanıǵa 32 mıllıon teńge syılady! Taldyqorǵan turǵynynyń aıtýynsha, bul aqsha oǵan úlken kómek bolmaq. Endi ol ıpotekasy men nesıelerin tolyqtaı jaýyp, qaryzsyz adam bolǵanyn tilge tıek etti. Osylaısha, fast-fýt ornyna alynǵa bılet Ǵanıdiń banktegi qaryzdaryna qutylýdyń jolyna aınaldy.

«Men negizi lotereıadan jıi bıletter satyp alamyn. Osy jolda Satty Zhuldyz-dyń 8 bıletin satyp aldym. Baǵym janyp,  32 mıllıon teńge utyp aldym. Qýanyshymda shek joq... Endi osy qarjyny ıpotekam men qaryzdarymdy tolyq jaýyp tastaýǵa jumsaımyn. Qaryzsyz adam bolamyn. Ózińiz bilesiz qaryzy joq adam eń baqytty jandardyń biri», - deıdi Ǵanı aǵynan jarylyp.

Kóptegen adamdar ómirde bir ǵajaıyptyń bolatynyna senedi. Ony ár adam ár túrli kútedi. Biraq lotereıadan mıllıondar utyp alsam degen qıal men arman ár adamda bolatyny shyndyq. Kóbi ol armanǵa jetýdiń múmkindikteri bar ekenin de bilip, únemi lotereıadan bılet alyp, óziniń juldyzdy sátin kútedi.

Aıta ketetin jaıt buǵan deıin de Satty Zhuldyz lotereıasyna qatysýshylar iri júlde men páter jáne jańa kóliktiń ıesi atanǵan. Sizdiń de kelesi jeńimpaz atanýyńyz bek múmkin.

23 naýryz kúni TeleBingo lotereıasynda úsh páter utysqa salynady.

Oǵan qatysý úshin TeleBingo lotereıasynyń «Páter» LotoJınaǵyn satyp alý qajet. Onda bes lotereıa bıleti bar jáne bar bolǵany 3500 teńge.

Bir qatysýshy úshin LotoJınaq sany shekteýsiz. Neǵurlym kóp bılet satyp alsańyz, jeńiske jetý múmkindigińiz soǵurlym joǵary bolady. Sonymen qatar, árbir qatysýshy 569 mıllıon teńge kólemindegi djekpotty utyp alý múmkindigine ıe bolady.                                    

İri aqshalaı júlde nemese páter ıegeri atanýǵa asyǵyńyz!

Utys oıyny 23 naýryz kúni saǵat 10:00-de «31 arnanyń» tikeleı efırinde ótedi.

Bıletterdi iri saýda ortalyqtarynan nemese lotereıanyń resmı saıtynan satyp alýǵa bolady. Bálkim, dál osy joly sizdiń baǵyńyz janar!

 

* materıaldyń aqysy tólengen

3 PÁTER JÁNE KÓLİK: «SÁTTİ JULDYZ» QAZAQSTANDYQTARDYŃ ARMANYN ORYNDAÝDA
27 naýryz 2025
3 PÁTER JÁNE KÓLİK: «SÁTTİ JULDYZ» QAZAQSTANDYQTARDYŃ ARMANYN ORYNDAÝDA

Halyq arasynda «Baǵymyz jansabaq qonady», «Sabyrtúbisary altyn» degen támsil bar. Bul sózder «SáttiJuldyz» ulttyq lotereıasynyń sońǵy jeńimpazdaryna dálaıtylǵandaı. Jýyrda birneshe qazaqstandyq óz armandarynaqıqatqa aınaldyrdy: biri – mıllıoner atandy, endi birijańa páterge ıe boldy, al keıbireýler endi kólik utysynaúmitker.

Naýryz aıyndaǵy taǵy bir erekshe sát — «TeleBingo» lotereıasyndaǵy úsh páterdiń utysy. Bul joly Oral, Atyraý jáne Almaty qalalarynan shyqqan qatysýshylarjańa baspanaǵa qol jetkizdi. Solardyń birialmatylyqAıdos Kalmyrzaev.

2001 jyly týǵan Aıdos qazirgi tańda Almatydaǵy joǵaryoqý oryndarynyń birinde «Býhgalterlik esep jáne aýdıt» mamandyǵy boıynsha bilim alyp júr. Lotereıaǵaqatysqanyna nebári bir jyl bolǵanymen, dál osy jolyoǵan 15 mıllıon teńgege baǵalanǵan páter buıyrdy dep úsh uıyqtasa túsine kirmegen.

«Men lotereıa bıletterin aıyna bir ret alamyn. KóbineTeleBingo men LOTO 6/49 tańdaımyn. Bul joly da solaıboldy. Jeńis týraly bilgen kezde sene almadym, biraqartynsha qýanyshym sheksiz boldy. Endi bul jeńistioqýymdy jalǵastyrý men otbasyma qarjylaı qoldaý kórsetý úshin paıdalanatyn bolamyn», – deıdi Aıdos.

Onyń aıtýynsha, lotereıaǵa degen qyzyǵýshylyqty ákesinen úırengen. Aıdostyń ákesi jyldar boıy ártúrli tırajdarǵa turaqty túrde qatysyp keledi eken.

10 mıllıon teńge – eńbektiń, senimniń jáne sabyrdyń syıy 2025 jyldyń 25 naýryzynda Aqtóbede medısına qyzmetkeri bolyp jumys jasaıtyn Janar «MegaKazıno» jedel lotereıasynan 10 mln teńge utyp alyp, óz armanyna qoljetkizdi.

«Lotereıamen bala kúnimnen tanyspyn. Ákem bálishke dep bergen 50 tıyndy keıde «Sprınt» bıletterine jumsaıtynmyn. Sodan beri sáttilikke senip kelemin», – deıdi Janar.

Jeńiske jetken kezde otbasy alǵashynda senbeı, ań-tań bolǵan. Alaıda aqıqat anyqtalǵan soń qýanyshtan tóbeleri kókke jetken. Janar utqan qarajatyn kópten kútken armany bolǵan páter satyp alýǵa jumsasa, ári bir bóligin jaqyndaryna syıǵa bermek.

«Lotereıa bıletterin satyp alǵanda únemi sáttilik maǵan serik bolsa eken dep tileıtinmin. Bul rette men qolymda baryn ǵana jumsap, shekten shyqpaımyn. Bul meniń ádetim. Biraq men bir kúni áıteýir maǵan sáttilik bolatynynyna senip júrdim. Bul men úshin – úmit pen qýanyshtyń joly», –dep aǵynan jaryldy Janar.

Endi kezek sizde! LOTO 6/49 lotereıasynda temir tulpar utysy jarıalandy. Qatysý úshin arnaıy lotojınaq satyp alý jetkilikti.

«Baq shaba ma, bap shaba ma?» degendeı, bul joly sizdiń baǵyńyz janýy ábden múmkin.

Munda qatysyńyz — kóliktiń kilti sizdiń qolyńyzda bolýy ǵajap emes! Sáttilik – sengen janǵa serik.

Janar men Aıdos sıaqty jeńimpazdardyń tarıhy — «Sátti Juldyzdyń» ár bıletinde úmit jatqanyn dáleldeıdi.

«Senim men úmitbasty qarý. Jeńistiń dámi tátti. Eshqashan moıymańyzdar, sáttilikdaıyn turǵan syı emes, ony shyn sengen adam tabady», – deıdi Janar.

«Bar bolǵany bir bılet ómirińdi ózgertýi múmkin. Bastysysenim men sabyr kerek», – deıdi Aıdos.

Ol «Sátti Juldyz» oıynǵa jaýapkershilikpen qaraýǵashaqyrady.

«Oıyn – oıynnan aspasyn, ómirdiń mánin joımasyn» degendi esten shyǵarmaǵan abzal. Baǵyńyzdy baıqańyz – jeńis sizge qarap tur. Qazaqstanda myńdaǵan adam óz múmkindigin synap, bir túnde ómirin ózgertip jatyr. Bir ǵana bılet — taǵdyrdy ózgertetin múmkindik.

«Talapty erge nur jaýar», «Tas túsken jerine aýyr» degendeı, árbir adam jeńiske laıyq! Sáttilikti qoldan jibermeńiz – sz.kz saıtynda tolyq aqparat pen qatysý sharttary bar.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.