Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń qurylysy energetıkalyq sektordy ártaraptandyrý jáne qazba otyn kózderine táýeldilikti azaıtýda aıtarlyqtaı ekonomıkalyq áleýetke ıe. Mundaı jobany júzege asyrýdyń ekonomıkalyq paıdasy energetıkalyq júıeni turaqtandyrý, kómirqyshqyl gazynyń qaldyqtaryn azaıtý, jańa jumys oryndaryn qurý, ınvestısıa tartý jáne ınfraqurylymdy damytý sıaqty birqatar faktorlarmen baılanysty.
AES Qazaqstanǵa energetıkalyq táýelsizdikti arttyrýǵa múmkindik beredi. Búgingi tańda kómir men munaıdy negizgi eksporttaýshy elmiz. Biraq bul el ekonomıkasyn álemdik energetıkalyq naryqta osal etedi. Atom elektr stansıalary jahandyq otyn naryǵynda ishki elektr energıasyna qajettilikti táýelsiz etip, turaqty jáne uzaq merzimdi energetıkalyq qaýipsizdiktiń kózine aınalýy múmkin.
–2023 jyly Reseıden keletin energıa kólemi shamamen 2 mıllıard kılovatt-saǵatty qurady. «Jasyl» energıa kózderin damytyp, onyń úlesin Eýropa elderindegideı 40-50 paıyzǵa jetkizsek, áńgime basqasha bolar edi. Qazir balamaly energetıkadan úles 10 paıyzǵa, al sýdan 15 paıyzǵa jetpeıdi. Bulaı jalǵasa berse, Qazaqstan elektr qýatyn ımporttaýshy el bolyp qala beredi. Bul ekonomıkalyq turǵydan tıimdi emes. Importtyq energıany taý-ken ónerkásibinen, aýyl sharýashylyǵynan, SHOB jáne basqa da salalardan túsetin kiristermen tóleımiz. Jaqsylap oılasaq, energetıkalyq táýeldilik – saıası táýeldiliktiń negizi, – deıdi ekonomıs-sarapshy Saparbaı Jobaev «Vechernıı Astana» basylymyna bergen suhbatynda.
2023 jyldyń sońǵy alty aıynda Reseıdiń Qazaqstanǵa elektr energıasy eksportynyń kólemi men qunynyń ósimi 2022 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 156% jáne 175% qurady, dep habarlaıdy «Kommersant».
Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salýdyń ekonomıkalyq artyqshylyǵy – uzaq merzimdi elektr energıasyn óndirýdiń ózindik qunyn tómendetý bolyp tabylady. Atom elektr stansıasyn salýdyń bastapqy shyǵyndary kóp bolýy múmkin, biraq atom elektr stansıalarynyń paıdalanýda shyǵyndar salystyrmaly túrde tómen bolady. Mundaı qondyrǵylar uzaq qyzmet etedi. Mysaly, 60 jylǵa deıin nemese odan da kóp. Atom energıasy dástúrli kómirsýtekti energıa kózderimen salystyrǵanda básekege qabiletti.
Sarapshylardyń pikirinshe, AES Qazaqstanǵa parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtyp, klımattyq saıasat pen eldiń halyqaralyq ımıjine oń áser etedi. Jahandyq ekologıalyq standarttardy naqytalp jáne kómirtekti azyraq tutynatyn elektr energıasyn óndirý tehnologıalarǵa kóshý Qazaqstan úshin mańyzdy ekonomıkalyq artyqshylyq bolýy múmkin. Kómirtekti retteýde qarjylyq shyǵyndar bolmaı, halyqaralyq klımattyq qorlarǵa jáne jasyl tehnologıalarǵa ınvestısıalarǵa qol jetkizýge múmkindik týady.
Qazaqstan óziniń qomaqty ýran qoryn eskere otyryp, ulttyq resýrstardy paıdalanýdy keńeıte alady. Bul eksporttyq operasıalardan túsetin kiristi ulǵaıtyp, eldiń álemdik energetıkalyq naryqtaǵy ornyn jaqsartady. Atom elektr stansıasy kórshi elderge elektr energıasyn eksporttaýshy bola alady.
AES qurylysynyń mańyzdy aspektisi – jańa jumys oryndaryn qurý jáne onymen baılanysty óndiristerdi damytý. Atom elektr stansıasyn jobalaýǵa, salýǵa jáne paıdalanýǵa kóptegen mamandar tartylady. Sol arqyly halyqty jumyspen qamtýǵa da AES septigin tıgizedi. Bilim berý jáne ǵylymı ınfraqurylymdy damytýdy yntalandyratyn ǵylym men tehnıka salasynda joǵary bilikti kadrlarǵa suranys bolady. Sonymen qatar, energetıkalyq ınfraqurylymdy jaqsartý sheteldik ınvestısıalardy tartýǵa múmkindikter týǵyzyp, ekonomıkalyq ósýdi odan ári arttyrady.
Atom elektr stansıalarynyń qurylysy uzaq merzimdi ekonomıkalyq ósýge, energetıkalyq táýelsizdikke jáne eldiń halyqaralyq ustanymyn nyǵaıtýǵa yqpal etetin Qazaqstanǵa kóptegen ekonomıkalyq jáne ınvestısıalyq paıda ákeletin strategıalyq sheshim.
Iadrolyq energetıka senimdi jáne turaqty energıa kózi retinde qarastyrylady. Energıa tutynýdyń ósýi jáne kómir, munaı jáne gaz sıaqty dástúrli energetıkalyq resýrstardyń shektelýi jaǵdaıynda atom elektr stansıalaryn salý elimizdiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń kezek kúttirmeıtin qadamyna aınalýda.
– AES qurylysy qomaqty qarjylyq ınvestısıalardy qajet etip, jıi sheteldik ınvestorlar men halyqaralyq uıymdardyń qatysýymen júzege asyrylady. Qazaqstan úshin AES qurylysy uzaq merzimdi ınvestısıa tartýdyń mańyzdy quralyna aınalýy múmkin. Jańa stansıa qurylysynyń boljamdy búdjeti qazirdiń ózin de 11-15 mıllıard dollardy quraıdy, - dep habarlaıdy Inbusiness.kz aqparattyq agenttiginiń tilshisi «Qazaqstan atom elektr stansıalary» AQ prezıdenti Tımýr Jantıkınge sózine silteme jasap.
Atom energetıkasy salasynda tájirıbesi bar EDF (Fransıa), CNNC (Qytaı) jáne Rosatom sıaqty halyqaralyq kompanıalar Qazaqstanmen yntymaqtastyqqa qyzyǵýshylyq tanytýda. Sheteldik seriktesterdiń bolýy jobany júzege asyrýǵa ǵana emes, tehnologıa men bilim transfertine de kómektesedi. «Akkýıý» atom elektr stansıasynyń qurylysy el tarıhyndaǵy eń iri resýrstyq emes ınvestısıaǵa aınalǵan Túrkıanyń myqty tájirıbesi.
– Memlekettik qoldaý jáne Dúnıejúzilik bank pen Eýropalyq qaıta qurý jáne damý banki sıaqty iri qarjy ınstıtýttarynyń qatysýy qarjylyq táýekelderdi azaıtýǵa jáne ınvestorlardyń jobaǵa degen senimin arttyrýǵa kómektesedi. Bul turaqty ekonomıkalyq ósýge jáne ozyq tehnologıalarǵa ınvestısıa salatyn el retinde Qazaqstannyń halyqaralyq mártebesin arttyrýǵa alǵysharttar jasaıdy, - dep jazady Inbusiness.kz.
Qatań ekologıalyq standarttar men klımattyń ózgerýine kóbirek nazar aýdarylǵandyqtan, búkil álem elderi parnıktik gazdar qaldyqtaryn azaıtýǵa jáne taza energıa kózderine kóshýge umtylýda. Tómen kómirtekti ıadrolyq energetıka Qazaqstannyń SO2 shyǵaryndylaryn azaıtý jáne Parıj kelisimi boıynsha halyqaralyq mindettemelerdi oryndaý maqsattaryna qol jetkizýinde sheshýshi ról atqarady. Bul «jasyl» energetıkany damytýǵa baǵyttalǵan ınvestısıalardy tartýdyń jańa múmkindikteri.
Atom elektr stansıasynyń qurylysy Qazaqstannyń álemdik energetıkalyq naryqtaǵy negizgi el retinde halyqaralyq pozısıasyn nyǵaıta alady. Ýrannyń qomaqty qoryna ıe jáne ıadrolyq energetıkany damyta otyryp, Qazaqstan elektr energıasyna degen óz qajettiligin ótep qana qoımaı, ıadrolyq tehnologıalar men otynnyń iri eksporttaýshysyna aınala alady. Bul halyqaralyq yntymaqtastyqtyń jańa perspektıvalaryn ashyp, eldiń jahandyq energetıkalyq saıasattaǵy yqpalyn arttyrady.
Shalqar Abylova, Mańǵystaý oblysy
