Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń  qurylysy –  el ekonomıkasyna, energetıkalyq keshenine jáne saıası turaqtylyǵyna eleýli áser etetin mańyzdy strategıalyq qadam. Qazaqstandyq qoǵamda atom elektr stansıasy týraly másele birneshe jyldan beri talqylanyp keledi. Alaıda AES qurylysynyń basymdyqtary men  saıası táýekelderi jan-jaqty talqylaýdy qajet etedi.

AES qurylysynyń basty artyqshylyqtarynyń biri — Qazaqstannyń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý. Elektr qýatyna suranystyń artýyna baılanysty  eldiń ońtústik aımaqtarynda ýrannyń mol qoryn eskere otyryp atom elektr stansıasy aýa-raıyna táýelsiz turaqty energıa kózine aınalýy múmkin. Atom qýatynyń  kún nemese jel energetıkasy sıaqty balamaly energıa kózderinen basty  ereksheligi — onyń turaqtylyǵy. Bul elimizdiń energetıkalyq kesheniniń  uzaq merzimdi perspektıvada  elektr qýaty  men qazba otyn ımportyna táýeldiligin azaıtýy múmkin.

Fransýzdyq Assystem halyqaralyq kompanıasynyń atom salasyndaǵy bıznesti damytý jónindegi sarapshysy Edgar Sıberger Qazaqstannyń ýran jetkizýshisi retinde ǵana emes, atom energıasyn óndirýshi retinde de damý úshin biregeı múmkindikteri bar ekenin rastaıdy.

- Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy jetekshi el retinde aýmaqtyń energetıkalyq júıesinde  sheshýshi ról atqarady. Onyń strategıalyq áleýeti men baı resýrsy, sonyń ishinde álemdegi ýrannyń iri qory Qazaqstandy álemdik  atom energetıkasy ındýstrıasynda mańyzdy oıynshyǵa aınaldyrady. Bul salada  kórshi elder men halyqaralyq seriktesterge baılanysty sheshim qabyldaý qajet. Qazaqstan Reseımen, Qytaımen jáne basqa da eldermen atom energetıkasy salasynda belsendi yntymaqtasady,  tıimdi óńirlik energetıkalyq júıelerdi qurý úshin múmkindikterge jol ashady. Mundaı yntymaqtastyq Qazaqstanǵa óziniń energetıkalyq táýelsizdigin nyǵaıtýǵa jáne óńirdegi turaqtylyqty qamtamasyz etýge kómektesedi, - dep atap ótti sarapshy.

AES qurylysynyń mańyzdy artyqshylyǵy – kómirtegi qaldyqtaryn azaıtý. Qazaqstan  álem boıynsha kómirsýtegi shıkizatynyń  iri óndirýshisi bolǵandyqtan jahandyq kómirtegi beıtaraptyǵy saıasatyna qatysty  qıyndyqtarǵa tap bolýy múmkin. Al AES qurylysy  Qazaqstanda energıanyń negizgi kózi sanalatyn kómir elektr stansıalaryn paıdalanýdy qysqartýǵa jáne sol arqyly halyqaralyq ekologıalyq standarttar men mindettemelerge sáıkes aýaǵa bóletin  parnıktik gazdar deńgeıin tómendetýge septeser edi.

Atom elektr stansıasynyń qurylysy otandyq ǵylym men tehnologıanyń damýyna túrtki bolady. Atom energetıkasyn engizý bilikti kadrlardy daıarlaýdy, zamanaýı tehnologıalardy engizýdi jáne eldiń jalpy tehnologıalyq deńgeıine oń áser etýi múmkin ǵylymı klasterlerdi qurýdy talap etedi.

Atom elektr stansıasynyń qurylysy basymdyqtarmen qosa  saıası táýekelderge ıe. Eń bastysy-qoǵamdyq pikir negizinde  saıası turaqtylyqqa yqpal etýi múmkin. Postkeńestik  elderde, sonyń ishinde Qazaqstanda atom energetıkasyn halyq Chernobyldaǵy apatpen jáne Semeı ıadrolyq polıgonyndaǵy synaqtardyń saldarymen baılanystyrady. Bul  keshendi jobaǵa teris kózqarasty  qalyptastyrýy múmkin. AES salý boıynsha túpkilikti sheshim qabyldaý múmkindigi  azamattarǵa bıyl 6 qazanda referendým barysynda beriledi. Referendým ótkizilmes buryn elimizde aqparattyq- túsindirý jumystary uıymdastyryldy, basqosýlar barysynda mamandar beıbit atomnyń qaýipsizdigi týraly áńgimeledi.

Sonymen qatar, sarapshylar qazirgi zamanǵy atom stansıalary qaýipsizdiktiń eń joǵary standarttaryn eskere otyryp salynyp jatqanymen, apattar qaýpin tolyǵymen joıý múmkin emestigin de eskeredi. Kez kelgen apat ekologıaǵa da, eldiń halyqaralyq arenadaǵy ımıjine de  áser etýi múmkin. Apat nemese radıasıanyń shamadan tys mólsheri   Qazaqstan ekojúıesi  men halyqtyń densaýlyǵyna orny tolmas zalal keltiredi.  Alaıda, mamandar barlyq normalar men erejeler qatań saqtalsa, atom energetıkasy qaýipsiz ekenine senimdi.

- Pandemıa kezinde atom energetıkasy óziniń turaqtylyǵyn dáleldep qana qoımaı, onyń qaýipsiz ekenin ári qubylmaly energetıkalyq qajettilikterge jaýap berýge jaqsy beıimdelgenin  kórsetti. Pandemıa bastalǵannan keıin kóptegen elderde, sonyń ishinde Brazılıada, Úndistanda jáne Ońtústik Koreıada ıadrolyq qýatty ıgerýge betburys jasaldy. Atap aıtqanda, Ulybrıtanıada atom energetıkasy elektr qýatyn óndirý úshin kómir jaǵý kóleminiń aıtarlyqtaı tómendeýine yqpal etti, - deıdi halyqaralyq atom energıasy agenttiginiń sarapshylary.

AES qurylysyn talqylaýda halyqaralyq derekter  mańyzdy ról atqarady.  Qazaqstan ár túrli halyqaralyq kelisimder men sharttardyń qatysýshysy ekenin eskergen jón. Iadrolyq materıaldardy ruqsatsyz paıdalaný kúdigi halyqaralyq shıelenister men sanksıalardy týyndatady, bul eldiń syrtqy dıplomatıalyq qatynastary men ekonomıkasyna teris áser etedi.

Saıası táýekel sheteldik tehnologıa jetkizýshilerdiń qarym-qatynasyna da tikeleı táýeldi. AES qurylysy úshin Qazaqstan shetelden  ozyq tehnologıalardy  satyp alady. Bunyń bir taraptan  geosaıası saldary bolýy múmkin.  Shet memleketterge táýeldiliktiń artýyna jol ashady. Mysaly, eger tehnologıalardyń negizgi jetkizýshileri Reseıden, Qytaıdan nemese basqa elderden bolsa, bul olardyń saıası yqpalynyń kúsheıýine áser etýi múmkin  degen kúdik basym.

Qazaqstan AES qurylysyna qatysty qandaı talaptar qoıýy múmkin degen saýalǵa jaýap izdep kórdik.

​- Qazaqstanda AES salý úshin merdigerdi tańdaý ekonomıkalyq turaqtylyq, tehnologıalyq senimdilik, ekologıalyq qaýipsizdik jáne halyqaralyq standarttarǵa  negizdeletin bolady. Joba Ulttyq atom energetıkasyn damytýǵa jáne jumys oryndaryn ashýǵa yqpal etedi. Bul —   tek komersıalyq baǵyt jáne tańdalǵan kompanıa nemese kompanıalar toby tek  stansıa  qurylysymen aınalysady,— dep habarlaıdy resmı aqparat kózi.

Jalpy aıtqanda Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń qurylysy – bul energetıkalyq táýelsizdikti qamtamasyz ete alatyn strategıalyq sheshim. Sondyqtan jobany sátti júzege asyrý úshin táýekelderdi azaıtý jáne el úshin atom energetıkasynyń artyqshylyqtaryn barynsha paıdalaný úshin ishki jáne syrtqy syn-qaterlerdi eskeretin keshendi strategıany jan-jaqty talqylaý jáne ázirleý qajet.