8 tamyzda Semeı qalasynda Qazaqstanda atom elektr stansıasyn (atom elektr stansıasyn) salý jónindegi josparlar jarıa talqylandy.

İs-sharaǵa oblystyq jáne qalalyq máslıhattardyń depýtattary, jergilikti atqarýshy organdar men qoǵamdyq keńesterdiń, ekologıalyq uıymdardyń ókilderi, energetıka salasyndaǵy jetekshi sarapshylar, ǵalymdar men oblys ortalyǵynyń belsendi turǵyndary jınalyp, atom elektr stansıasynyń qurylysyna qatysty óz pikirlerin bildirdi.

Uıymdastyrýshy Qazaqstannyń Azamattyq alánsy boldy, sarapshylar retinde Energetıka mınıstrliginiń, "Qazaqstandyq atom elektr stansıalary" JSHS, Ulttyq ıadrolyq ortalyq jáne Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń ókilderi shaqyryldy.

Spıkerler sóz sóıleý barysynda Qazaqstanda atom energetıkasyn damytýdyń josparlary men perspektıvalaryn, sondaı-aq AES qurylysynyń qaýipsizdigi, ekologıalyq taza jáne ekonomıkalyq tıimdiligi máselelerin usyndy.

Qoǵam ókilderi men oblys turǵyndary AES qurylysy týraly óz pikirlerimen bólisti jáne spıkerlermen onyń qorshaǵan ortaǵa áseri máselelerin talqylady.

Qoǵamda týyndaǵan negizgi máseleler, atap aıtqanda, atom elektr stansıasynyń qurylysyn qarjylandyrý máselesi boldy. Sonymen qatar, oblys turǵyndary AES-ten paıdalanylǵan sýdy kádege jaratý, qaldyqtardy kómý, atom elektr stansıasyna qyzmet kórsetý úshin qajetti quzyretti mamandardyń bolýyna qyzyǵýshylyq tanytty.

Sarapshylar atalǵan suraqtarǵa tolyq jaýap berdi. Atap aıtqanda, qurylys quny máselesi boıynsha atom elektr stansıasyn salýǵa ketetin aıtarlyqtaı shyǵyndar obektiniń uzaq qyzmet etý merzimimen birge ony paıdalanýdyń tómen qunymen óteletini atap ótildi. AES elektr energıasynyń quny elge baılanysty kVt*saǵatyna 2-den 12 sentke deıin aýytqıdy.

Sarapshylar sonymen qatar AES reaktorlaryn salqyndatý úshin sýdy paıdalaný algorıtmin egjeı-tegjeıli túsindirdi. Sarapshylardyń pikirinshe, bul úshin kóp mólsherde sýdyń qajettiligi taǵy bir mıf. Mysaly, eger AES Balqash kóliniń sýyn salqyndatý úshin paıdalanatyn bolsa, onda shyǵyn jylyna 63 mln.m3 aspaıdy – bul kól betinen sýdyń tabıǵı býlanýynyń 0,3% - y, bul kóldiń sý balansyna is júzinde eshqandaı áser etpeıdi. Sýdy kádege jaratýǵa keletin bolsaq, shyn máninde reaktor tizbekterindegi sý eshqaıda ketpeıdi, biraq bul tizbekterde únemi aınalady.

Qaldyqtardy kádege jaratý máselesi boıynsha: qýaty 1200 MVt reaktor jumys istegen kezde jylyna 50-60 m3 radıoaktıvti qaldyqtar túziledi. Qazir JEK-ten aıyrmashylyǵy, mundaı qaldyqtardy qaýipsiz óńdeý úshin tıimdi tehnologıalar bar, onda jabdyqty kádege jaratý jáne qorshaǵan ortany qalpyna keltirý qarajaty esepke alynbaıdy. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyn qaldyqtarǵa jatpaıdy, óıtkeni onda janbaǵan ýran qalady jáne odan ári plýtonıı túziledi – ıadrolyq otynda qoldanylatyn taǵy bir element. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyndy óńdegennen keıin mamandar odan da úlken energetıkalyq komponenti bar jańa otynǵa shıkizat alady.

Mamandardyń bolýyna keletin bolsaq, obektini salý sheńberinde vendorlar jergilikti kadrlardy belgili bir ýaqyt ishinde oqytýdy qamtamasyz etýge mindettenedi.

Alynǵan túsindirýlerden keıin Semeı qalasynyń jurtshylyq ókilderi eldegi beıbit atom energetıkasyn damytýǵa qatysty óz pikirlerin bildirdi.

Oblys qoǵamdyq keńesiniń múshesi Abaı Nıkolaı Isaev:

"Atom elektr stansıasynyń qurylysy týraly aıtatyn bolsaq, men ony qoldaımyn. Bir kezderi biz ıadrolyq polıgondy jabýdy jaqtadyq, biraq bul basqa áńgime. Biz – qoǵam qaıratkerleri-atom elektr stansıalaryn salý máseleleri boıynsha halyqaralyq konferensıalarǵa qatysyp, elderinde stansıalary bar adamdardyń pikirlerin estidik. Bul Fransıa, AQSH. Olardyń barlyǵy atom elektr stansıasynyń paıdasy zıannan áldeqaıda kóp, eger bar bolsa. Qazir Japonıada 17 blok iske qosylýda, onyń ishinde 2 jańa blok. Qaýipsizdikke qarasaq, III jáne III + býyn stansıalary is júzinde múldem qaýipsiz. Qorshaǵan ortanyń lastanýy turǵysynan tipti kún batareıalary zıandy zattardy shyǵarady. Óz atom elektr stansıalarynan tolyǵymen bas tartqan jáne ekonomıkanyń ósý qarqyny aıtarlyqtaı tómendegen Germanıanyń mysaly. Tipti atom elektr stansıasynyń qurylysyna qatty qarsylas bolǵan Polsha da qazir óz pozısıalaryn qaıta qarady".

Ulttyq ıadrolyq ortalyqtyń bas dırektory Erlan Batyrbekov:

"UIaO jumysynyń baǵyttarynyń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń atom energetıkasyn damytý bolyp tabylady. Búgingi tańda elimizdiń atom energetıkasynda qoldanylatyn barlyq ázirlemeler bizdiń zertteýlerimizdiń aıasynda UIaO-da jasalǵan. Atom elektr stansıasynyń qurylysy, árıne, kóptegen salalardyń damýyn tartatyn joǵary tehnologıalyq proses. Qurylystyń mýltıplıkatıvti áseri ǵylymnyń ózi, ónerkásip, kadrlar daıarlaý úshin de sózsiz bolady. Atom elektr stansıasynan eshqandaı zıan bolmaıdy, óıtkeni búgingi kúni III jáne III + býyn reaktorynyń qurylysy usynylady. Bul reaktorlar belsendi jáne pasıvti zamanaýı qaýipsizdik deńgeılerimen jabdyqtalǵan. Reaktor qalypty kúıden shyqqan jaǵdaıda, qaýipsizdik júıesi ony ońtaıly jumys rejımine qaıtarady".

"Komıtet polıgony 21" QB múshesi Rafaıl Hazıpov: "Biz búgin eshqandaı sheshim qabyldamaımyz, atom elektr stansıasyn salý máselesin talqylaýmen aınalysamyz. Alda memleket Halyqpen keńesetin referendým bolady. Bul óte demokratıalyq. Qurylys týraly túpkilikti sheshim tek referendým nátıjeleri boıynsha qabyldanady. Jeke ózim atom elektr stansıasyn salýdy qoldaımyn. Birinshiden, biz ýran óndirisi boıynsha álemdik kóshbasshylarmyz. Biz ony álemniń kóptegen elderine satamyz jáne bul otyn jumys isteıdi. 40 jyldan astam ýaqyt boıy Semeı ıadrolyq synaq polıgony jumys istep, óńirge orny tolmas zıan keltirdi. Biraq biz ǵylym aldyq, bizde Kýrchatov qalasy jáne Ulttyq ıadrolyq ortalyq bar, onda mamandar osyndaı máselelermen aınalysady. AES-ten qorqýdyń qajeti joq. Iadrolyq synaqtar boldy, biz olardan óttik. Atom elektr stansıasy synaq emes, bul búkil álemde qoldanylatyn joǵary tehnologıalyq proses. Júzdegen atom elektr stansıalary jumys isteıdi. Al qatty otyndy paıdalanýdy jalǵastyrý-arhaızm".

Talqylaýǵa shaqyrylǵan sarapshylar atom elektr stansıalaryn salý úshin qarastyrylyp otyrǵan tehnologıalar qaýipsiz ekenin atap ótti, óıtkeni III jáne III+býyndarynyń reaktorlaryn paıdalaný josparlanýda. Reaktorlardyń bul túri barlyq qaýipsizdik talaptaryna jaýap beredi jáne ekologıalyq kórsetkishteri jaqsarady. Bul atom elektr stansıasynyń radıasıalyq fony joq degendi bildiredi, al atmosferaǵa SO2 shyǵaryndylary mınımaldy (sol JEO-men salystyrǵanda).