Qazaqstanda atom elektr stansıasy qurylysynyń salynýy jańa jumys oryndarynyń ashylýyna yqpal etip, eldiń eńbek naryǵyna oń áser etedi degen senim bar. Eger AES salynyp, nysan iske qosylǵan jaǵdaıynda aımaqtyń ınfraqurylymynda aıtarlyqtaı ózgerister bolady. Atap aıtqanda, kólik, áleýmettik, ınjenerlik jáne telekomýnıkasıalyq jeliler jaqsarady.
Resmı derekterge sáıkes, Qazaqstanda atom elektr stansıasy salynǵan jaǵdaıda ýaqytsha jumyspen qamtý sharalaryna 8 myńǵa jýyq maman jumys isteıdi. Atap aıtqanda, ınjener, qurylysshy, tehnık, sáýletshiler, sondaı-aq birqatar basqa mamandyqtardyń ókilderi qyzmet etedi.
AES qurylysy aıaqtalǵannan keıin stansıany basqarý jáne paıdalaný úshin turaqty qyzmetkerler alynady. Atom elektr stansıalarynyń turaqty jumys isteýi úshin energetıka, atom tehnıkasy, qaýipsizdik, jabdyqtarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý jáne basqa da mamandandyrylǵan salalarda bilikti qyzmetkerler qajet bolary sózsiz.
Atom energetıkasy salasynda bilikti kadrlarǵa degen qajettilik artqan jaǵdaıda memleket pen jeke kompanıalarǵa bilim berý baǵdarlamalaryn jasap, mamandar daıarlanady. Sol arqyly muǵalimderge, nusqaýshylarǵa jáne bilim berý mamandaryna suranys artady.
Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstrligi Atom energetıkasy jáne ónerkásip departamentiniń dırektory Ǵumar Serǵazın AES qurylysyna otandyq mamandardyń áleýeti týraly pikir bildirdi.
– Álemdik tájirıbege sáıkes, orta eseppen atom elektr stansıasynyń jumys isteý kezeńinde joǵary jáne orta arnaýly bilimi bar shamamen 2000 adamnan turatyn personal qajet. Bul rette atom elektr stansıalarynyń ónerkásiptik óndiristik personalynyń shamamen 20%-yn ıadrolyq bilimi bar zaýyt qyzmetkerleri quraıdy. Atom ónerkásibinde kadrlardy daıarlaý «Iadrolyq fızıka», «Teorıalyq ıadrolyq fızıka», «Iadrolyq fızıka jáne ıadrolyq energıa», «Atom ınjenerıasy», «Atom elektr stansıalary men qondyrǵylary» bilim berý baǵdarlamalary boıynsha júzege asyrylady. Eldegi ýnıversıtetterde bilim berý baǵdarlamalary boıynsha 2023-2024 jyldar aralyǵynda osy salada oqyp jatqan stýdentter sany 250-ge jýyq. Stýdentter: «Úlbi metalýrgıalyq zaýyty» AQ (Óskemen q.), Qazaqstan Respýblıkasynyń Iadrolyq fızıka ınstıtýty (Almaty q.), Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy (Kýrchatov q.), sonymen qatar metalýrgıa ónerkásibiniń kásiporyndarynda, ǵylymı-zertteý zerthanalarynda tájirıbeden ótip, bilim alady», - dedi Serǵazın Elorda.info ınternet-basylymynyń tilshisine.
Nysan ornalasqan jer úlken mańyzǵa ıe. Eger atom elektr stansıasy Qazaqstannyń ekonomıkalyq jaǵynan az damyǵan aımaǵynda salynsa, bul ınfraqurylymnyń damýyn yntalandyrýy múmkin. Sol arqyly jol, turǵyn úı, densaýlyq saqtaý jáne qurylys salalarynda qosymsha jumys oryndary paıda bolyp qana qoımaı, bilim berý mekemeleriniń sany artady.
Júrgizilgen zertteýler nátıjesi boıynsha 1,5 myńǵa jýyq adam turatyn Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Úlken aýylynyń mańyndaǵy aýmaq atom elektr stansıasyn salýǵa eń qolaıly aýmaq retinde tańdaldy.
– Atom elektr stansıasyn salýdyń áseri árqashan joǵary. Birinshiden, jumys oryndary salynady. Qazaqstan nysandy salýǵa qarastyryp jatqan óńirde jumys az. Stansıa qurylysy kezinde de, paıdalaný kezinde de jergilikti turǵyndar jumyspen qamtamasyz etiledi. Mysaly, AES qurylysy bastalǵannan keıin Belarýstiń Ostroves aýyly energetıkter qalasyna aınaldy. Búginde onda 15 myńnan astam adam turady. Al irgesinde Akkýıý stansıasy salynyp jatqan Túrkıanyń Mersın qalasynda qazir bos páterler joq. Barlyǵynda qyzmetke kelgen adamdar qonystanǵan, jyljymaıtyn múlik kúrt qymbattap ketken. Balqashtyń jaǵasynda 15-20 myń halqy bar ıadrolyq ǵalymdardyń qalasy da paıda bolady dep oılaımyn. Bul adamdar tek atom elektr stansıasyn ǵana emes, sonymen qatar barlyq oǵan baılanysty ınfraqurylymdy: joldardy, mektepterdi, aýrýhanalardy salýǵa qatysady. Ol úshin kóp jumysshy kerek, - dedi Halyqaralyq ıadrolyq baqylaý ınstıtýty konsýltatıvtik keńesiniń tóraǵasy Baýyrjan Ibraev Informburo.kz tilshisine.
Sarapshylar atom elektr stansıasynyń qurylysy aımaqtyń ınfraqurylymyna kúrdeli áser etedi dep túsindiredi. Bul, eń aldymen, qurylys satysynda da, kásiporyndy paıdalaný kezinde de qýatty energıamen jabdyqtaý júıesin qurý jáne tehnıkalyq ınfraqurylymdy qoldaý qajettiligimen baılanysty.
Qurylys kezeńinde kólik ınfraqurylymyn aýqymdy damytý júrgiziledi. Atom elektr stansıasyn salý qurylys materıaldaryn, jabdyqtardy jáne personaldy kóp kólemde jetkizýdi talap etedi. Mundaıda jol, temirjol jelilerin jáne port termınaldaryn qurýdy nemese jańartýdy qajetiligi týyndaıdy. Kólik ınfraqurylymyn damytý, óz kezeginde, aımaqtaǵy logıstıkalyq baılanystardy jaqsartyp, ekonomıkanyń ósýine yqpal etedi.
Áleýmettik ınfraqurylymnyń damýy da sózsiz jaqsy nátıje kórsetedi. Jumysshylardy kóptep tartý qajettiligine baılanysty, ásirese qurylys kezeńinde turǵyn úı keshenderi, aýrýhanalar, mektepter jáne basqa da áleýmettik nysandar salynady. Proses demografıalyq jaǵdaıǵa áser etip, aımaqqa adamdardy tartýǵa jáne jańa jumys oryndaryn qurýǵa, tek atom elektr stansıalaryna tikeleı qatysty emes, sonymen qatar AES-pen sabaqtas ekojúıege de áser etýi múmkin.
Mańyzdy aspektiniń biri: ınjenerlik jelilerdi – sýmen jabdyqtaý, káriz jáne elektr jelilerin qurý jáne jańǵyrtý. Injenerlik jeliler qurylysy nysannyń ózin de, onymen baılanysty eldi mekenderdi de turaqty jumysyn qamtamasyz etýi tıis.
AES qurylysy damyǵan telekomýnıkasıalyq jáne aqparattyq tehnologıalar júıesin qajet etip, tipti ınfraqurylymǵa da oń áser etedi. Baılanys quraldary men aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý qazirgi zamanǵy komýnıkasıalyq sheshimderdi damytýda basym baǵyt ekeni belgili.
Sonymen qatar, atom elektr stansıalarynyń qyzmeti ınfraqurylym úshin belgili bir problemalardy týdyrýy múmkin. Mysaly, halyq sanynyń ósýine jáne kólik jáne komýnaldyq júıelerge júktemeniń artýyna baılanysty olardyń jumysynda qıyndyqtar týyndaýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda joldardy, ınjenerlik júıelerdi jáne áleýmettik nysandardy tıisti deńgeıde ustaýǵa qomaqty ınvestısıa qajet. Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salý týraly oń sheshim qabyldanǵan jaǵdaıda bul máseleni de sheshýge týra keledi.
Shalqar Abylova, Mańǵystaý oblysy