Valúta baǵamy
  • USD -

    527.5
  • EUR -

    554.5
  • RUB -

    5.13
AES: ınfraqurylymdardyń jańarýy men jańa jumys oryndary
28 qyrkúıek 2024
AES: ınfraqurylymdardyń jańarýy men jańa jumys oryndary

Qazaqstanda atom elektr stansıasy qurylysynyń salynýy jańa jumys oryndarynyń ashylýyna yqpal etip, eldiń eńbek naryǵyna oń áser etedi degen senim bar. Eger AES salynyp, nysan iske qosylǵan jaǵdaıynda aımaqtyń ınfraqurylymynda aıtarlyqtaı ózgerister bolady. Atap aıtqanda, kólik, áleýmettik, ınjenerlik jáne telekomýnıkasıalyq jeliler jaqsarady.

Resmı derekterge sáıkes, Qazaqstanda atom elektr stansıasy salynǵan jaǵdaıda ýaqytsha jumyspen qamtý sharalaryna 8 myńǵa jýyq maman jumys isteıdi. Atap aıtqanda, ınjener, qurylysshy, tehnık, sáýletshiler, sondaı-aq birqatar basqa mamandyqtardyń ókilderi qyzmet etedi.

AES qurylysy aıaqtalǵannan keıin stansıany basqarý jáne paıdalaný úshin turaqty qyzmetkerler alynady. Atom elektr stansıalarynyń turaqty jumys isteýi úshin energetıka, atom tehnıkasy, qaýipsizdik, jabdyqtarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý jáne basqa da mamandandyrylǵan salalarda bilikti qyzmetkerler qajet bolary sózsiz.

Atom energetıkasy salasynda bilikti kadrlarǵa degen qajettilik artqan jaǵdaıda memleket pen jeke kompanıalarǵa bilim berý baǵdarlamalaryn jasap, mamandar daıarlanady. Sol arqyly muǵalimderge, nusqaýshylarǵa jáne bilim berý mamandaryna suranys artady.

Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstrligi Atom energetıkasy jáne ónerkásip departamentiniń dırektory Ǵumar Serǵazın AES qurylysyna otandyq mamandardyń áleýeti týraly pikir bildirdi.

– Álemdik tájirıbege sáıkes, orta eseppen atom elektr stansıasynyń jumys isteý kezeńinde joǵary jáne orta arnaýly bilimi bar shamamen 2000 adamnan turatyn personal qajet. Bul rette atom elektr stansıalarynyń ónerkásiptik óndiristik personalynyń shamamen 20%-yn ıadrolyq bilimi bar zaýyt qyzmetkerleri quraıdy. Atom ónerkásibinde kadrlardy daıarlaý «Iadrolyq fızıka», «Teorıalyq ıadrolyq fızıka», «Iadrolyq fızıka jáne ıadrolyq energıa», «Atom ınjenerıasy», «Atom elektr stansıalary men qondyrǵylary» bilim berý baǵdarlamalary boıynsha júzege asyrylady. Eldegi ýnıversıtetterde bilim berý baǵdarlamalary boıynsha 2023-2024 jyldar aralyǵynda osy salada oqyp jatqan stýdentter sany 250-ge jýyq. Stýdentter: «Úlbi metalýrgıalyq zaýyty» AQ (Óskemen q.), Qazaqstan Respýblıkasynyń Iadrolyq fızıka ınstıtýty (Almaty q.), Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy (Kýrchatov q.), sonymen qatar metalýrgıa ónerkásibiniń kásiporyndarynda, ǵylymı-zertteý zerthanalarynda tájirıbeden ótip, bilim alady», - dedi Serǵazın Elorda.info ınternet-basylymynyń tilshisine.

Nysan ornalasqan jer úlken mańyzǵa ıe. Eger atom elektr stansıasy Qazaqstannyń ekonomıkalyq jaǵynan az damyǵan aımaǵynda salynsa, bul ınfraqurylymnyń damýyn yntalandyrýy múmkin. Sol arqyly jol, turǵyn úı, densaýlyq saqtaý jáne qurylys salalarynda qosymsha jumys oryndary paıda bolyp qana qoımaı, bilim berý mekemeleriniń sany artady.

Júrgizilgen zertteýler nátıjesi boıynsha 1,5 myńǵa jýyq adam turatyn Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Úlken aýylynyń mańyndaǵy aýmaq atom elektr stansıasyn salýǵa eń qolaıly aýmaq retinde tańdaldy.

– Atom elektr stansıasyn salýdyń áseri árqashan joǵary. Birinshiden, jumys oryndary salynady. Qazaqstan nysandy salýǵa qarastyryp jatqan óńirde jumys az. Stansıa qurylysy kezinde de, paıdalaný kezinde de jergilikti turǵyndar jumyspen qamtamasyz etiledi. Mysaly, AES qurylysy bastalǵannan keıin Belarýstiń Ostroves aýyly energetıkter qalasyna aınaldy. Búginde onda 15 myńnan astam adam turady. Al irgesinde Akkýıý stansıasy salynyp jatqan Túrkıanyń Mersın qalasynda qazir bos páterler joq. Barlyǵynda qyzmetke kelgen adamdar qonystanǵan, jyljymaıtyn múlik kúrt qymbattap ketken. Balqashtyń jaǵasynda 15-20 myń halqy bar ıadrolyq ǵalymdardyń qalasy da paıda bolady dep oılaımyn. Bul adamdar tek atom elektr stansıasyn ǵana emes, sonymen qatar barlyq oǵan baılanysty ınfraqurylymdy: joldardy, mektepterdi, aýrýhanalardy salýǵa qatysady. Ol úshin kóp jumysshy kerek, - dedi Halyqaralyq ıadrolyq baqylaý ınstıtýty konsýltatıvtik keńesiniń tóraǵasy Baýyrjan Ibraev Informburo.kz tilshisine.

Sarapshylar atom elektr stansıasynyń qurylysy aımaqtyń ınfraqurylymyna kúrdeli áser etedi dep túsindiredi. Bul, eń aldymen, qurylys satysynda da, kásiporyndy paıdalaný kezinde de qýatty energıamen jabdyqtaý júıesin qurý jáne tehnıkalyq ınfraqurylymdy qoldaý qajettiligimen baılanysty.

Qurylys kezeńinde kólik ınfraqurylymyn aýqymdy damytý júrgiziledi. Atom elektr stansıasyn salý qurylys materıaldaryn, jabdyqtardy jáne personaldy kóp kólemde jetkizýdi talap etedi. Mundaıda jol, temirjol jelilerin jáne port termınaldaryn qurýdy nemese jańartýdy qajetiligi týyndaıdy. Kólik ınfraqurylymyn damytý, óz kezeginde, aımaqtaǵy logıstıkalyq baılanystardy jaqsartyp, ekonomıkanyń ósýine yqpal etedi.

Áleýmettik ınfraqurylymnyń damýy da sózsiz jaqsy nátıje kórsetedi. Jumysshylardy kóptep tartý qajettiligine baılanysty, ásirese qurylys kezeńinde turǵyn úı keshenderi, aýrýhanalar, mektepter jáne basqa da áleýmettik nysandar salynady. Proses demografıalyq jaǵdaıǵa áser etip, aımaqqa adamdardy tartýǵa jáne jańa jumys oryndaryn qurýǵa, tek atom elektr stansıalaryna tikeleı qatysty emes, sonymen qatar AES-pen sabaqtas ekojúıege de áser etýi múmkin.

Mańyzdy aspektiniń biri: ınjenerlik jelilerdi – sýmen jabdyqtaý, káriz jáne elektr jelilerin qurý jáne jańǵyrtý. Injenerlik jeliler qurylysy nysannyń ózin de, onymen baılanysty eldi mekenderdi de turaqty jumysyn qamtamasyz etýi tıis.

AES qurylysy damyǵan telekomýnıkasıalyq jáne aqparattyq tehnologıalar júıesin qajet etip, tipti ınfraqurylymǵa da oń áser etedi. Baılanys quraldary men aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý qazirgi zamanǵy komýnıkasıalyq sheshimderdi damytýda basym baǵyt ekeni belgili.

Sonymen qatar, atom elektr stansıalarynyń qyzmeti ınfraqurylym úshin belgili bir problemalardy týdyrýy múmkin. Mysaly, halyq sanynyń ósýine jáne kólik jáne komýnaldyq júıelerge júktemeniń artýyna baılanysty olardyń jumysynda qıyndyqtar týyndaýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda joldardy, ınjenerlik júıelerdi jáne áleýmettik nysandardy tıisti deńgeıde ustaýǵa qomaqty ınvestısıa qajet. Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salý týraly oń sheshim qabyldanǵan jaǵdaıda bul máseleni de sheshýge týra keledi.

Shalqar Abylova,  Mańǵystaý oblysy

RELATED NEWS
Keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz - Damır Aspan
29 qyrkúıek 2024
Keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz - Damır Aspan
Fransıada 56 AES bar. Bul týraly bloger Damır Aspan jelidegi paraqshasynda jazdy, dep habarlaıdy Ulys.
"Astanadaǵy Qyzylorda oblysy ónimderiniń jármeńkesi qyzyp tur-aý. Sapaly ónimderi de, alar jurt ta, aqyldasatyn dúnıe de kóp eken. Mysaly, Syr óńiriniń sońǵy jyldary elektr energıasyn tutynýdyń ósýi baıqalady. Aımaqta turǵyn úıler, áleýmettik jáne ónerkásiptik nysandardyń kóptep ashylýymen baılanysty árıne. Biraq, jelidegi tok qýatynyń shamamen 20% tómendeýine ákelgeni de bar. Qoldanystaǵy jylý-elektr ortalyqtarymen (tes) salystyrǵanda áldeqaıda artyq bolatyn atom elektr stansıasy máseleni sheshe alar edi. Biraq, biraz jurt aıqyn pikirdi qabyldaǵysy kelmeıdi ǵoı, moıyndamaı. AES-ten bas tartqan Germanıany alǵa tartyp jaǵadan alady)) Ok, jaqsy delik, al basqa elder she? Dál qazir álemniń 40 elinde 200-den astam atom reaktory jumys istep tur. Energıany ýrannan alatyn AQSH, Fransıa, Qytaı, Shveısarıa, Belgıa aqymaq emes shyǵar? Fransıa demekshi, "jerimiz baıtaq, bizdiń elge 5 Fransıa syıady" dep jaıshylyqta keýde soǵatyndar da osy ózderiń emes pe?! Taǵy bir mysal, Óskemen, Temirtaý qalalarynda boldyńyzdar ma osy? Úırenisken halqy bolmasa, syrttan kelgen adamǵa aýasymen tynystaýdyń ózi qıyn. Elimizde osyndaı 10-ǵa jýyq qalanyń aýasy las eken, bul jaqtardaǵy zaýyt-fabrıkalardan shyǵyp jatqan kúkirt oksıdiniń konsentrasıasy óte joǵary. Sonyń kesirinen jergilikti jurt túrli aýrýlarǵa ushyraıdy. Atyraýda da osy jaǵdaı baıqalady. Jas analar she, keler urpaqqa budan keler qaýip joq dep oılaısyz ba? AES áli salynbady, onda bul máseleler qaıdan kelip jatyr, keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz? Bul jaǵyn qarastyrdyńyzdar ma? Qysqasy, referendýmǵa baryp durys tańdaý jasańyz, ol 6 qazan kúni, al oǵan deıin kúrish alýǵa jármeńkege kelińiz", - deıdi Damır Aspan.
Jel jáne sý elektr stansalarynyń ekonomıkalyq jáne ekologıalyq tıimdiligi qandaı
08 sáýir 2024
Jel jáne sý elektr stansalarynyń ekonomıkalyq jáne ekologıalyq tıimdiligi qandaı

Búginde elimizdiń aýmaǵynda jalpy qýaty 1 409 MVt bolatyn 59 jel elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar elimizdiń túrli óńirlerinde, atap aıtqanda Almaty, Aqmola, Jambyl, Túrkistan, Qostanaı, Aqtóbe, Mańǵystaý jáne Jetisý oblystarynda ornalasqan. Jel elektr stansıalarynyń dál osy oblystarda ornalasýy atalǵan aımaqtardaǵy jeldiń úlken áleýetiniń bolýymen baılanysty ekendigi sózsiz.

Energetıka mınıstrligi Jańartylatyn energıa kózderi departamentiniń bas sarapshysy Nurjan Djakanov respýblıka aýmaǵynda salynatyn bir jel elektr stansıasynyń quny kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigin aıtady.

«JES qurylysynyń quny ornalasatyn jeri, ınfraqurylymǵa qoljetimdilik, topografıa jáne geologıa, logıstıka syndy kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigi túsinikti. Degenmen, álemdik tájirıbege súıener bolsaq, qýattylyǵy 1 MVt bolatyn stansanyń quny ortasha eseppen 1 mıllıon AQSH dollaryn quraıdy. 2023 jyldyń qorytyndysynda elimizdegi barlyq jel elektr stansıasy 3 824,99 mln kVt-saǵ elektr energıasyn óndirdi. Qazaqstandaǵy jańartylatyn energetıka sektory elektr energıasyn óndirýdiń jyl saıynǵy ósimin kórsetip otyr. Jalpy, ótken jyldyń qorytyndysynda jańartylatyn energetıkanyń úlesine elimizde óndirilgen barlyq elektr energıasynyń shamamen 6 paıyzy tıesili bolǵanyn atap ótýge bolady», - dedi ol.

Mınıstrlik bas sarapshysynyń dereginshe, 2018 jyldan bastap jańartylatyn energıa kózderi jobalaryn iske asyrý úshin irikteý aýksıondyq tetik boıynsha ótedi. Sonyń arqasynda JEK jobalaryn irikteý prosesi ashyq ári túsinikti bola tústi. Sondaı-aq sońǵy tutynýshylarǵa tarıfterdiń áserin barynsha azaıtýǵa múmkindik berdi. Osylaısha 2023 jylǵy saýda-sattyq qorytyndysynda JEK jobalary boıynsha eń tómengi baǵa belgilendi. Iaǵnı, 1 kVt/saǵat úshin  10,38 teńgeni qurady.

«2027 jylǵa deıin elektr energıasyn biryńǵaı satyp alýshymen jasalǵan sharttarǵa sáıkes, elimizdiń túrli óńirinde qýaty 470 MVt bolatyn 12 jel elektr stansıasyn iske qosý josparlaǵan. Budan basqa, ótken jylǵy aýksıondyq saýda-sattyq qorytyndysy boıynsha jalpy qýaty 410 MVt bolatyn taǵy 7 JES jobasy irikteldi. Olardyń ishinde qýattylyǵy 1 GVt bolatyn iri jobalardyń birin Jetisý oblysynda, Jońǵar qaqpasynda salý kózdelgen. Qazirgi ýaqytta elektr stansıasy salynatyn alańynda jel ólsheý jumystary júrgizilip jatyr. Qurylystyń bastalýy 2025 jylǵa, al 1-kezeńdi iske qosý 2029 jylǵa josparlanǵan. Tolyq paıdalanýǵa berý merzimi - 2030 jyl», - dedi Nurjan Djakanov.

Sonymen qatar ol elimizdiń aýmaǵynda jumys istep turǵan sý elektr stansıalaryna qatysty málimettermen de bólisti.

«Qazirgi ýaqytta elimizde jalpy qýaty 269,605 MVt bolatyn 39 shaǵyn elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar negizinen Almaty, Túrkistan oblystarynda jáne Jetisý oblysynda ornalasqan. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha atalǵan gıdroelektrostansıalar 993,87 mln kVt/saǵat óndirdi», - dedi bas sarapshy.

Onyń aıtýynsha, 2023 jyldyń qorytyndysynda qýattylyǵy 257 MVt bolatyn 26 GES iriktelip alyndy. Bul stansıalar 2028-2029 jyldary paıdalanýǵa berilmek. Jalpy, elimizde gıdroelektrostansıalar úshin shekti aýksıondyq baǵa 1 kVt/saǵat úshin 41,23 teńgeni quraıdy.

«Jel jáne sý elektr stansıalarynyń, jalpy jańartylatyn energetıka sektorynyń birqatar artyqshylyǵy bar. Onyń ishinde ekologıalyq jáne ekonomıkalyq ta. Máselen, JEK negizindegi elektr stansıalary parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn nemese elektr energıasyn óndirýmen baılanysty basqa lastaýshy zattardy shyǵarmaıdy. Bul aıtarlyqtaı ekologıalyq áser beredi. Sonymen qatar, qurylys pen ornatýdan keıin elektr stansıalarynyń operasıalyq shyǵyndary tómen bolady. Jańa jumys oryndaryn ashýǵa septigin tıgizedi. Munan bólek, or ornalasqan aımaqtarǵa ınvestısıa da tartady», - dedi Nurjan Djakanov.

Foto: yandex.kz

Elde qýat kózi túgel bolýy tıis – ózbekstandyq sarapshy
26 qyrkúıek 2024
Elde qýat kózi túgel bolýy tıis – ózbekstandyq sarapshy

Ózbekstan óńirdegi alǵashqy az qýatty atom elektr stansıasyn (AES) salýǵa kiristi. Qazirgi ýaqytta qurylys alańy daıyndalyp, jobalaý jumystary bastaldy. Osy oraıda Kazinform tilshisi belgili ózbekstandyq fızık-ádroshy, Tashkenttegi Ulttyq ıadrolyq zertteý ýnıversıteti fılıalynyń oqytýshysy Shohmırzo Ýmarovtan suhbat alyp, AES-ke qatysty kóptiń kókeıinde júrgen suraqtardy qoıyp kórdi.

- Shohmırzo Bahramuly, osy kezge deıin Ózbekstanda AES salý ıdeıasy talqylaý deńgeıinde bolyp keldi. Bıyl mamyrda túpkilikti sheshim qabyldandy, onyń mańyzdylyǵy nede? 

- Ózbekstan aýmaǵynda AES salý ıdeıasy 1970 jyldardan bastap talqylanyp keldi. Degenmen túrli jobalar kelissóz deńgeıinde qalyp otyrdy. AQSH, Qytaı, Fransıa jáne Ońtústik Koreıa sıaqty elderdiń usynystary zertteldi, biraq túpkilikti kelisim «Rosatommen» jasaldy.

Bıyl 27 mamyrda Ózbekstanda az qýatty AES salý týraly sheshim qabyldandy, ıaǵnı elimizde árqaısysynyń qýaty 55 MVT bolatyn (jalpy qýaty 330 MVt) 6 energoblok boı kótermek. 10 qyrkúıekte osy jumystardy bastaý týraly hattamaǵa qol qoıyldy. Oǵan saı, jobalyq qujattardy daıyndaý isi qolǵa alyndy.

AES salý sheshimin qabyldaýdyń birneshe sebebi bar. Birinshiden, biz sıfrlyq ekonomıkaǵa oıysyp jatyrmyz. Buǵan deıin «Sıfrlyq Ózbekstan» strategıasy qabyldandy. Oǵan saı, barlyq salany sıfrlandyrý prosesi júrip jatyr.

Sonymen qatar, Ózbekstan agrarlyq-ónerkásiptik elden ónerkásiptik memleketke aınalýǵa nıetti. Sondyqtan bulardyń barlyǵy úzdiksiz elektr energıasyn qajet etedi. Tıisinshe, bizdiń eldiń energobalansynda barlyq energıa óndirý kózderi bolýy tıis: kún, jel, sý elektr stansıalary jáne AES.

- Djızak oblysynda salynatyn az qýatty AES osy óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna qandaı serpin beredi?

- Djızak oblysynda iri energetıkalyq nysan boı kóteredi. Sáıkesinshe, oǵan qajetti ınfroqurylym qalyptasady, atap aıtqanda jol, aýrýhana, mektep. Munyń barlyǵy Djızak oblysynyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna serpin bereri anyq.

Ózbekstan
Foto: Álıhan Asqar/Kazinform

- AES-ti salýmen qatar, oǵan qajetti mamandardy daıarlaý isi óte mańyzdy. Bul baǵyttaǵy máselelerdi Ózbekstan qalaı sheship jatyr?

- Ózbekstan atom energetıkasy úshin mamandar daıarlaýǵa erekshe nazar aýdarady, tıisinshe bilim berý baǵdarlamasyn jasaqtap, elimizdiń jetekshi joǵary oqý oryndarynyń bazasynda kafedralar ashty.

Máselen, Tashkentte Máskeý fızıka-tehnıkalyq ınstıtýtynyń fılıaly ashyldy. Ol - osy salanyń bilikti mamandaryn daıarlaıtyn úzdik oqý oryndarynyń biri. Bıyl ony bizdiń túlekterimizdiń ekinshi legi támamdap, jastar energetıkalyq saladaǵy qyzmetterine kiristi. Atalǵan ınstıtýtqa tek oqýdy ozat aıaqtaǵan oqýshylar qabyldanady.

Sonymen qatar, bizdiń ózimizdegi Tashkent memlekettik tehnıkalyq ýnıversıteti, Ózbekstan ulttyq ýnıversıteti jáne Samarqand ulttyq ýnıversıtetinde de atom enegretıkasy kafedralaryn ashtyq.

Buǵan qosa, Ózbekstan Ǵylym akademıasynyń Iadrolyq fızıka ınstıtýty kadrlardy daıarlaýda mańyzdy ról atqarady, onda zertteýler júrgiziledi, tájirıbelik sabaqtar ótedi.

Shetelde bilim alýǵa nıetti jastar úshin de jaǵdaı jasalǵan. Koreıa, Qytaı, AQSH jáne Reseıde oqyp júrgen ózbekstandyqtar az emes. Sonymen qosa, mamandarymyz shetelderge tájirıbe almasýǵa baryp turady.

Keıbir mamandar «Rosatom» salyp jatqan atom elektr stansıalarynyń qurylys barysyna qatysady. Ózbekstannyń atom energetıkasy salasyndaǵy mamandardy daıarlaý strategıasy Atom energıasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń joǵary baǵasyn alyp úlgerdi.

Ózbekstan
Foto: Álıhan Asqar/Kazinform

- Qazir álem elderinde jumys istep turǵan AES-terdiń reaktorlary barlyǵy derlik sýmen salqyndatylady. Osy oraıda kópshilik AES tushshy sýdyń tapshylyǵyna ákele me dep alańdaýly. Bul máselege qatysty sizdiń kózqarasyńyz qandaı?

- Kópshiligi AES kóp sý tutynady dep oılaıdy. Degenmen bul jańsaq pikir. Eger qýaty birdeı bolsa, onda AES te jylý elektr stansıalarymen (JES) bir mólsherde sý tutynady. Óıtkeni, ekeýinde de termodınamıkalyq sıkl júredi, ıaǵnı sý býǵa aınalady, keıin ol týrbınany iske qosady da ári qaraı ol bý kondensat kúıinde tunady.

Bul sıkl AES-te de, JES-te de birdeı. Biz aldaǵy ýaqytta óńirde sý tapshylyǵy bolýy múmkin ekenin eskere otyryp, reaktorlardy «qurǵaq» salqyndatý júıesin qoldanýǵa nıettimiz. Ol tutynatyn sýdyń shyǵynyn shamamen 10 ese azaıtady.

- Turǵyndardy alańdatatyn suraqtyń biri – AES-tiń qaýipsizdigi jaıly. Stansıanyń irgetasy men ózge de bólikteri bizdiń óńirge tán jer silkinisi, sel, daýyl jáne ózge de tótenshe jaǵadaılarǵa qanshalyqty tótep bere alady?

- Bolýy múmkin túrli tótenshe jaǵdaılarǵa tótep berý úshin AES-ti josparlaý kezinde barlyq erekshelikter eskeriledi. Ol salynatyn jerdi zertteýden bastalady. Seısmologıalyq turaqtylyǵy, topyraqtyń sapasy jáne basqa da erekshelikteri zerdelenedi. Osylardyń barlyǵy josparlaý kezeńinde esepke alynady.

Mysaly, AES Armenıa elindegideı seısmıkalyq belsendi aımaqqa salynsa, onda reaktorlar sol jaǵdaılarǵa beıimdep qurylady. Atalǵan nysan 1988 jyly bolǵan 9 baldyq Spıtak jer silkinisine tótep bere aldy, onyń irgetasy men ózge de qabyrǵalaryna zaqym kelgen joq. Bul AES-ti jobalaý kezinde tıimdi sheshimder qabyldanǵanyn rastaıdy.

Munymen birge zamanaýı AES-ter «post-fýkýsımalyq» talappen salynady. Onda eń ekstremaldy senarıler eskerilgen. Máselen, AES sýnamı qaýpi óte tómen, shóleıtti aımaqta salynsa da, ol sýnamıge tótep bere alatyndaı talappen qurylady. Apattyq kezeńde elektr energıasymen jabdyqtaý úshin arnaıy dızeldik generatorlar qarastyrylady. Bul sharalar kez kelgen tótenshe jaǵdaı sátinde AES-tiń irkilissiz jumys isteýin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.