Талдықорған – бір қарағанда тыныш, сабыры басым, Жетісу емес, жеті су атымен тамырласып жатқан салмақты шаһар.

Бұл қалаға сырт көзбен қарағанда бәрі мамыражай көрінуі мүмкін. Бірақ тұрғын үй саясаты деген – көзге көрінбейтін, тынысы терең тіршілік. Бір шағынауданда кран дауысы естілсе, бір көшеде пәтер кілтін алған отбасы қуанып жатады. Біреу жаңа үйге көшіп, жаңа өмір бастайды, біреу әлі де кезегінің жылжуын тосып отыр.

Пәтер кілті – кез келген отбасы үшін жаңа үміттің символы. Ал саясат кілті – сол үміттің қаншалық орнайтынын, қаншалық ұзаққа созылатынын анықтайтын механизм. Сондықтан Талдықорғанның тұрғын үй саясатына үңілу – бір қаланың әлеуметтік рентгеніне қараумен бірдей.

ЖАҢА ПӘТЕР – ЖАҢА ТЫНЫС: 1283 ОТБАСЫНЫҢ ӨМІРІ ӨЗГЕРГЕН ЖЫЛ

2025 жылы Талдықорғанда 1283 отбасы жаңа пәтерге қол жеткізді. Бұл – қағаздағы құр сан емес. Бұл – мыңнан аса шаңырақтың тағдыры өзгерді деген сөз. Сол отбасыға жаңа шаңырақпен бірге жаңа тыныс, жаңа жоспар, жаңа қорған берілді.

Жыл соңына дейін 1448 отбасы баспаналы болады деген жоспар бар. Бұл – әдеттегі есептік көрсеткіш емес. Бұл – тұрғын үй кезегіндегі жүздеген отбасының өмірінде «қашан?» деп басталатын сұрақтың «енді» деген жауапқа айналуы.

Жалға берілетін тұрғын үйлер, жастарға арналған жеңілдетілген бағдарламалар, әлеуметтік санатқа басымдық беру – барлығы қаладағы тұрғын үй саясатының негізгі тіректеріне айналған.

Бірақ тұрғындар бұл жүйеге қарап, бір-бірінен сұрайды:
— «Үйлер салынып жатыр, ал кезек ше?»
— «Жылжыды ма?»
— «Менің кезегімнің тағдыры не болды?»

ЖАҢА ҮЙДІҢ ЕСКІ ЖАРЫҒЫ: ҚҰРЫЛЫС САПАСЫ ҚАЙ ДЕҢГЕЙДЕ?

Талдықорғанда берілген кейбір жаңа үйлерден анықталған ақаулар – қоғамның талқысына жиі түсті. Жаңадан салынған үйдің қабырғасы жарылуы немесе есік-терезесінің дұрыс отырмауы – бір пәтердің ғана мәселесі емес. Бұл – жүйелік қателік.

Негізгі сұрақтар:
— Үйді қабылдаудың нақты механизмі бар ма?
— Құрылыс сапасын кім бақылайды?
— Ақау шықса, жауапкершілікті кім арқалайды?
— Тұрғынның құқығы қалай қорғалады?

Бұл сұрақтардың жауабы – құрылыстың ғана емес, саясаттың да абыройына тікелей қатысты. Егер үй сапасыз болса, кілттің де құны төмендейді. Ал төмендейтін – адамдардың сенімі.

15 МЫҢ КІСІ – 15 МЫҢ ТАҒДЫР: КЕЗЕК НЕ ДЕП ТҰР?

Қазір Талдықорғанда тұрғын үй кезегінде 15 мыңнан аса адам тұр. Бұл – бір ауданның халқына тең сома. Әр адамның артында – өз тарихы, өз мәселесі, өз үміті бар.

Кезек жылжыса – сенім артады.
Кезек жылжымаса – реніш көбейеді.

Қала тұрғындарының ең жиі айтатын өтініші – ашықтық:
— Кезек қалай жүреді?
— Қандай санаттар басымдыққа ие?
— Пәтер бөлу процесі қаншалықты әділ?

Тұрғын үй кезегі – бұл тек тізім емес. Бұл – әлеуметтік әділеттіліктің бар-жоғын көрсететін лакмус қағазы.

ЖАҢА ҮЙ САЛУ – ҚАЛАНЫҢ ЖАРТЫ ЖҰМЫСЫ ҒАНА

Талдықорғандағы жаңа үйлердің артында үлкен инженерлік жүктеме тұр:
– жылу жүйесі,
– су инфрақұрылымы,
– электр қуаты,
– жолдар,
– қоғамдық нысандар.

Жаңа шағынаудан салу – тек үй салумен бітпейді. Бір үй – бір отбасының тынысы. Бір аудан – тұтас қаланың тамыры. Егер сол тамыр толық тартылмаса, жаңа үйлер ескі мәселелердің ортасына түсіп қалуы мүмкін.

Бүгінде қалада жаңа құрылыстардың қарқыны мықты. Бірақ инфрақұрылым да дәл сол қарқынмен жүруі керек. Әйтпесе, пәтер кілті берілгенімен, тыныш өмір кілті берілмей қалуы ықтимал.

АРА ТАРТАТЫН – АҚПАРАТ. ҚОЛ ҰСТАТАТЫН – САЯСАТ

Билік соңғы жылдары тұрғын үй сапасын бақылау, мердігер ұйымдардың жауапкершілігін күшейту, инженерлік жүйелерді жаңарту бағытында нақты қадамдар жасады. Бұл – дұрыс бағыт.

Бірақ тұрғынның көкейіндегі сұрақ біреу:
«Бұл өзгеріс тұрақты бола ма?»

Саясатта ең қиын нәрсе – уәде беру емес.
Ең қиын нәрсе – сол уәдені күнделікті өмірде сезіндіру.

Ал тұрғын үй – уәденің ең тез көрінетін және ең тез жоғалатын жері.

ҚОРЫТЫНДЫ: ТАЛДЫҚОРҒАННЫҢ ҮНІ ДЕ, ҮЙІ ДЕ КӨТЕРІЛІП КЕЛЕДІ

Талдықорған — тоқырап тұрған қала емес. Бұл — өзгеріп жатқан қала. Қиындықтары бар, бірақ қозғалысы бар. Үйлер салынып жатыр, кезек жылжып жатыр, инфрақұрылым дамып жатыр, сапаны бақылау күшейіп жатыр.

Бұл — шынайы прогресс.
Бұл — көрінбейтін, бірақ сезілетін қозғалыс.
Бұл — Талдықорғанның жаңа дәуірге аяқ басуы.

Пәтер кілті – отбасының құлпы.
Саясат кілті – қоғамның құлпы.

Екі құлыптың да ашылуы – қала дамуының басты шарты.

Бүгін Талдықорған тұрғын үй саясатының сын сәтінде тұр.
Ертең ол осы сәтті мүмкіндікке айналдыра алуы әбден мүмкін.

Талдықорғанның ертеңі биіктей береді.
Үйлері көтеріледі.
Үміті де күшейеді.

Қайрат Сатыбалдыұлы 1970 жылы Алматы қаласында туған. Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған ағасы Сатыбалдының ұлы. Сатыбалды 1981 жылы жол апатынан көз жұған.

Қайраттың кіші туған інісі Самат Әбіш көп жылдардан бері Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші орынбасары болған. Қаңтар оқиғасынан кейін ол қызметтен кетті.

Бауыржан Момышұлы атындағы әскери мектептің түлегі  Қайрат 2000-шы жылдарға дейін өзін Ұлттық қауіпсіздік комитетінің «білікті» маманы әрі көпшілікке «беймәлім адам» ретінде ұстап келді.

Ол күштік құрылымдарда, оның ішінде Ұлттық қауіпсіздік комитетінде жауапты қызметтер атқарып, тәжірибе жинақтаған.

Кейін ол күштік құрылдамдардан кетіп «Қазмұнайгаз», «Қазақстан темір жолы» сынды ірі компанияларда жауапты қызметтер атқарды.

«Нұр Отан» партиясының жауапты хатшысы қызметіне тағайындалды. Алайда партия сапында ол БАҚ-тарға көп шыға қойған жоқ. Өзін ірі саяси амбициясы бар адам ретінде көрсеткен емес. Аракідік айтыс өнері туралы пікірлерде аты аталып жүрді.

Қайратты танитындар оны қазақтың «иман жолына түсіп, ислам құндылығын ұлт рухына сіңіруді көксейді» деп жоғары баға беріп келді. Қажылық парызын өтеу үшін Меккеге әлде неше рет барған. Сонымен бірге кейбір танымал ақындар мен журналистердің бір тобын Меккеге қажылық сапармен апарғанын көпшілік біледі.

Кей кездері діни топтар арасындағы дау-шарда Қайрат Сатыбалдыұлының да аты айтылып қалады. Оның есімі экс-депутат Бекболат Тілеухан мен бұрынғы айтыскер Мұхамеджан Тазабаеовпен қатар жүреді. Оны Қазақстанда кең қанат жайған сәлафиттермен жиі байланыстырады.

«Ақ орда» атты қоғамдық қозғалыс құрып, айтыскерлерді қолдау, ұлттық спортты дамыту сияқты шаруалармен айналысқан.

Қайрат Сатыбалдыұлының  есімі Люксембургте тіркелген оффшорлық компаниялардың құжаттары жарияланған LBR реестріндегі деректерде кездеседі.  Ол туралы өткен жылдары қазақстандық БАҚ жарыса жазды.  Оның оффшорлық қаражаты Қазақстандағы байланыс саласының монополисі «Қазақтелекомның» 24,46 пайыз акциясына ие Skyline Investment Company S.A. компаниясымен байланысты.

Сондай-ақ 51 жастағы Қайрат Сатыбалдыұлы Қазақстандағы ең танымал әрі ірі банктердің бірі «Kaspi.kz» АҚ негізгі акционерлерінің және Қазақстандағы ең ықпады адамдардың бірі болған.

Қаңтар қасіретінен кейін Қайраттың елден кетіп қалғаны айтылды. Кейін түрлі БАҚ-тарда оның Қазақстанға қайта келгені туралы алып-қашпа әңгіме де тарады.

13 наурызда Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет агенттігі «Қазақтелеком» АҚ-ның қаражатын аса ірі көлемде ұрлау фактілері бойынша қылмыстық істі тергеуге байланысты және аталған қылмыстарды жасады деген күдікпен Қайрат Сатыбалдыұлының ұсталып, уақытша ұстау изоляторына қамалғанын жариялады.
Оның мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін басқа да қылмыстарға қатыстылығы тексерілмек.
Кейбір ресми емес БАҚ құралдары оның Алматыдан жеке ұшақпен шетелге кетейін деп тұрған жерінен ұсталғанын жариялап үлгерді.

Азаттыққа қол жеткізіп, үш ғасырдан кейін мемлекеттілігіміз қалпына келген шақта романтикалық патриотизм орынды еді. Сол романтикалық отансүйгіштіктің буымен тағдыршешті шешімдер қабылданып, төл теңгеміз айналымға енді. Шекарамыз шегенделіп, астанамыз арқа төріне ауысты. Жер шарына тарыдай шашыраған исі қазақ атажұртқа ағылды. Елге ең әуелі өршіл рух, қайралған намыс ауадай қажет сол кезеңде спорттық түрлі жетістіктер ұлттық идеологияға ең бір қуатты құрал ретінде қолданылды. Мұның саяси атауы – прагматикалық патриотизм. Прагматикалық патриоттар пікір көшбасшысына айналған кезде азаматтық қоғам да берік ірге тебеді. Бірақ прагматикалық патриотизм азаматтық белсенділікпен шектеліп қалмайды.

Тұрмысқа қажет тауар сатып алғанда, қызмет тұтынғанда, жұмысшы жалдағанда төлеген ақшаң Қазақстанның қаржы айналымында қалуына күш салу – прагматикалық патриотизмнің келесі деңгейі. Мұны шартты түрде экономикалық патриотизм деуге болады.

Бірақ бұл әдетті азаматқа күштеп таңу, құрғақ насихатпен тықпалау әділетсіздік болар еді. Өйткені табан ақы, маңдай терімен тапқан ақшасына сатып алған игіліктің сапалы болуын қалау – заңдылық.

Қазақстанда экономикалық патриотизм неге кенже қалды деген сұрақтың жауабы да осы  жерден шығады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр өткен қазақ-герман іскерлік кездесуінде ел аумағында 46 трлн доллардың барланбаған табиғи ресурсы бар екенін айтты.  Осынша ен байлықтың көмегімен Қазақстанды технологиясы дамыған елдің қатарына қосу мүмкіндігі 30 жыл бойы ескерусіз қалып келді.

Мұнай мен газды, көмір мен темірді, болат пен мысты, мырыш пен күмісті, бидай мен күрішті шикідей сатқанымызға мақтандық. Экономикасы әртараптанбаған елдің технологиясы жетілмейді. Технологиясы жетілмеген елдің еңбек өнімділігі нашарлайды. Еңбек өнімділігі нашарлаған елдің тұрмысы қиындайды. Әлихан Бөкейханның сөзімен айтсақ, қазақ даласының тасы өңірімізге түйме болып қадалмауынан экономикалық патриотизм кенжелей берді.

Бірақ билік біліксіз болған екен деп бассыз кетуге тағы болмайды. Қалтаңыз сәл қалыңдаса, бала-шағаны шетелге ала жүгірмей, төрт тарабы төрт түрлі климаттың кереметін алдыңыздан тосатын қазақ даласын аралап көріңіз. Сервисі мен жолдың сапасын сылтаурата бермей ішкі туризмнің дамуына үлес қосыңыз.

Смартфонға банк қосымшасын орнатқанда ескі әдетке салып, орыс тілін таңдамай, қазақ тілін алға оздырыңыз. Тіл тұтынушылардың санына қарай банк те саясатын өзгертеді. Қазақ тілі қаржы тіліне айналғанын армандасаңыз, банкпен жасалған әрбір келісімшарттың қазақ тілінде, сапалы жазылғанын талап етіңіз.

Экономикалық патриотизм деген миф сияқты көрінген пафостық ұғымның ар жағында осындай ұсақ-түйек, бірақ маңызды әрекеттер жатыр.