تاعدىرى مەن تاريحى ۇقساس، ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ تۇتاسۋ پروسەسىندە ءتىل مەن ءدىن ەرەكشە ءرول اتقارادى دەسەك، بۇل تۇرعىدا زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ەڭبەكتەرى ولشەۋسىز. باسقاعا قاراعاندا، ۇلتتىق ساناسى ەرتەرەك ويانعان تاتار حالقى قازاق، وزبەك، قىرعىز، تۇركىمەن، ت.ب. ۇلتتارعا ۇلگى-ونەگە كورسەتتى. قازان، قىرىم جەرلەرىنىڭ تۇلەكتەرى بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك، ازاتتىق ءۇشىن كۇرەستەرىنىڭ الدىڭعى قاتارىنان كورىندى. بۇل رۋحانيات سالاسىندا دا ءوز ءىزىن قالدىردى.

رەسەي مۇسىلماندارى زيالىلارىنا ايرىقشا اسەر ەتكەن، وي-ساناسىنا تىڭ كوزقاراس قالىپتاستىرعان كورنەكتى عالىم، قوعام قايراتكەرى يسمايل گاسپرينسكيي بولدى.

الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ءوزىنىڭ جازباسىندا قىرىم تاتارى يسمايل گاسپرينسكيي تۋرالى بىلاي دەپ جازادى: «يسمايىل مىرزا مۇستافا وعلى قىرىمدا 1851ء-ىنشى جىلى «عاسپرا» دەگەن اۋىلدا تۋعان. «عاسپرينسكي» دەگەن فاميليا سودان قالعان. اتا-اناسى بۇرىنعى قىرىم حاندارى ناسىلىنەن كەلگەن حانزادا بالالارى بولعان. يسمايىل مىرزا العاشقى وقۋىن اۋىل مەكتەبىندە وقىپ، ونان كەيىن ماسكەۋ گيمنازياسىنا بارىپ تۇسكەن».

يسمايل گاسپرينسكيي 1883 جىلى 10 ساۋىردەن باستاپ «تىلدە، پىكىردە، ىستە – بىرلىك» دەگەن ۇرانمەن – «ءتارجىمان» گازەتىن شىعاردى. گازەت رەسەيدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراتىلىپ قانا قويماي، شىعىس ەلدەرى مەن ورتا ازيانىڭ مۇسىلماندار قاۋىمىنىڭ دا قولىنا ءتيدى. بولاشاعىن باعدارلاي بىلگەن كورەگەن ساياساتكەردىڭ گازەتىنىڭ اتىن «ءتارجىمان» قويۋى دا تەگىن ەمەس. گاسپرينسكيي ورىس مەملەكەتىنىڭ ءتۇرلى قيىندىقتار تۋعىزاتىنىن بىلەتىن. گازەتتىڭ العاشقى سانىندا ماقساتىنىڭ ورىس باسىلىمىن كەمشىلىكسىز جانە قاتەلىكسىز اۋدارۋ ەكەنىن ايتۋى جاۋاپتى ادامداردى الداۋ ءۇشىن قولدانعان ايلالى قادامى بولاتىن.

باسپا ءۇيىن اشۋ، قاعاز بەن سيا ساتىپ الۋ، ماقالا جازۋ، گازەتتى باسۋ ءبىر باسىنا جۇكتەلەدى. ول تۋرالى ءا.بوكەيحان: «يسمايىل مىرزا «ءتارجىمان»-دى ءوزى جازعان، باسپاحانادا ءحارىپتى ءوزى تىزگەن، ءماشينادا ءوزى باسقان، گازەتانى ءوزى بۇكتەگەن، شاھارداعى الۋشىلارعا ءوزى ۇلەستىرگەن. ءسويتىپ بەينەتتەنىپ ءجۇرىپ «ءتارجىمان»-نىڭ ءبىر جاعىن ورىسشا، ءبىر جاعىن تۇرىكشە تولتىرىپ، جەتى سايىن شىعارىپ، تاراتىپ تۇرعان»، – دەپ ونىڭ گازەتتى وڭايشىلىقپەن شىعارماعانىن، گازەت شىعارۋ ءۇشىن قانشا بەينەتتەنگەنىن اتاپ وتسە، عالىم ديحان قامزابەك ۇلى «تۇركىستان القاسى» ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى: «پاتشا وكىمەتى تاراپىنان جاڭا كوزقاراس قاتاڭ باقىلاۋعا الىنىپ وتىرعان شاقتا جالعىز قايراتكەردىڭ وسىنشاما باتىل ىستەردى ۇزبەي جۇرگىزۋى ءۇشىن تاۋەكەلشىلدىك قانا ەمەس، تەرەڭ ءبىلىم، سىندارلى وي، كوركەم سابىر، اق-ادال جۇرەك قاجەت بولسا، ول قاسيەتتى قۇداي ي.گاسپرينسكييگە دارىتقان ەدى».

  «ءتارجىمان» باستاپقىدا اپتاسىنا ءبىر رەت شىقسا، كەيىننەن كۇن سايىن شىعا باستايدى. كىشىگىرىم كولەممەن جانە ازداعان دانامەن جارىق كورگەنىمەن، وسى كىشىگىرىم قاعازدىڭ ەل ىشىنە جۇرگىزگەن ىقپالى زور ەدى. گازەت شىعا باستاعان كەزدە كوپشىلىكتى قىزىقتىراتىن، وزەكتى ماسەلەلەردى تەرەڭ تالداپ، حالىققا جاريالايدى. اقيقاتتى بۇلتارتپاسىز جازاتىن جانە حالىقتى ويلانۋعا شاقىراتىن گازەت ۇكىمەت جاۋاپتىلارىنا ۇناي قويمادى. باسپا ءۇيى مەن باسۋشىنى تەكسەرۋلەر، جازالاۋ، تىنتۋلەر سيرەك بولعان جوق. ءبىراق، بۇلار يسمايل مىرزانى توقتاتا العان جوق، قايتا جىگەرىن جانىپ، كۇشىنە كۇش قوستى.

  «ءتارجىمان» گازەتى رەسەي مۇسىلماندارىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل شىعىس ەلدەرىنە تانىمال بەدەلدى باسىلىم بولدى. ول سول تۇستاعى بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىن قۇراعان ورتالىقتىڭ ءرولىن اتقاردى. بۇل باسىلىمنىڭ قۇرىلتايشىسى ءارى رەداكتورى – يسمايل بەي تۇركى جۇرتىنىڭ تۇتاستىعىنا جول باستاپ، ونىڭ ءتىل، ءدىن، بىرلىگىندەگى ايقىنداماسىن جاسادى.

ال، تۇتاسۋ، بىرىگۋ ارقىلى ازاتتىققا اپاراتىن بۇل داڭعىل جولدى تۇركىلىك تۇلەكتەر جاپپاي قۋاتتادى. ولار ۇلت مۇددەسى تۇرعىسىنان وي ءوربىتىپ، رەسەي قۇزىرىنداعى مۇسىلمان حالىقتارىنا قاتىستى ورتاق ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن كۇن تارتىبىنە قويدى. ۇلتتىق زيالىلار مادەني-اعارتۋ ورىندارىن كوبەيتۋ، باسپا ءسوز ءىسىن دامىتۋ، حالىقتىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ءتىل، ءدىن بوستاندىعىن تالاپ ەتتى.

يسمايل گاسپرينسكيي ءتىل تۋرالى تۇسىنىكتەرى تۇراقتى تۇردە «ءتارجىمان» گازەتىندە باسىلىپ تۇردى. «تۇرىك ءتىلىنىڭ ەرەكشەلىگى» (1888)، «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» (1891)، «تۇرىك ءتىلى تۋرالى» (1892)، «ءالىپبي تاريحىنان» (1893)، «داۋىستاپ وقۋ ءادىسى تۋرالى» (1899)، «ءتىل، ءتىل جانە ءتىل» (1905)، «تۇرىك ءتىلى جانە قوعامعا ۇلەسى» (1907)، «دۇرىس جازۋ تۋرالى» (1913) سياقتى كوپتەگەن ماقالالار جاريالادى.

ونىڭ ماقالالارىندا العا تارتقان پىكىرلەرى ارادا ءبىر عاسىر ۋاقىت وتسە دە بۇل تىلدەردىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك دامۋ تاريحتارىنىڭ تاعدىرلاس بولۋى جانە كەرى كەتۋىنىڭ ۇقساۋىنا بايلانىستى كوپتەگەن ماسەلەنى ايقىنداي الادى. بۇل ماقالالارداعى وي-تۇجىرىمدار ءتۇيىنىنىڭ بۇگىنگى مەملەكەتتىك مارتەبەگە قولى جەتكەن قازاق، وزبەك، قىرعىز، تۇرىكمەن، تاتار تىلدەرى الدىندا تۇرعان كۇردەلى مىندەتتەرمەن ۇشتاسىپ جاتۋى كىم-كىمدى دە ويلاندىرۋى ءتيىس، ويتكەنى ارادا ءبىر عاسىرلىق ۋاقىت كەڭىستىگى جاتسا دا، بۇل تىلدەردىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك دامۋ تاريحى تاعدىرلاس، توقىراۋى مەن قوجىراۋى ۇقساس بولىپ كەلۋى كوپ جايدى اڭعارتسا كەرەك.

گازەت كوتەرگەن وزەكتى تاقىرىپتار تۇركى حالىقتارىنىڭ تاعدىر-تاۋقىمەتى، ولاردىڭ ءتىلى، ءدىنى، ءدىلى، ادەت-عۇرپى، جەر-سۋى، وتكەن تاريحى مەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنىڭ نۇسقالارى، شەشەندىك ونەرى مەن اقىن-جىراۋلارى، ەلدىك سالتى مەن دانا عۇلامالارى، حاندار مەن باتىرلارى، تاعى باسقا ماڭىزدى ماسەلەلەردى قوزعادى. باسپا ءسوز بەتىندە ايەل ادامنىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ارالاسۋى سىندى ول كەزدەگى سيرەك كەزدەسەتىن جاعدايلار باسىلىپ وتىردى. بۇل ماسەلەلەردىڭ كوپشىلىگى ءقازىردىڭ وزىندە ماڭىزىن جوعالتپاعان جانە وزەكتى تاقىرىپتار ەدى. كەدەرگى قويىلعانىنا قاراماستان «ءتارجىمان» قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىمەن دە اينالىستى.

«ءتارجىماندا» قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىنا، ەكونوميكاسىنا قاتىستى كوپتەگەن ماتەريالدار جاريالاندى. «قازاقتار»، «تورعاي ءھام ورال وبلىستارىنداعى قازاقتاردىڭ جاعدايى»، «ورىس قونىستانۋشىلارى مەن جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ قۇقى»، «قازاقتار جانە وتارلاۋ ساياساتى»، «تۇتاس حالىقتىڭ قىرعىنى»، «تۇركىستاندى ورىستاردىڭ باسقارۋى»، «ورىس قونىستانۋشىلارى قازاقتاردى شۇرايلى جەرلەرىنەن ىعىستىرۋدا»، «تۇركىستاننىڭ جاڭا تاريحى»، ت.ب. ماقالالارى گاسپرينسكييدىڭ قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا باۋىرلاستىق جاناشىرلىقپەن قاراعانىن تانىتادى.

يسمايل گاسپرينسكيي – اقىلدى، ءبىلىمدى، جان دۇنيەسىندە بۇكپەسى جوق تازا ادام بولعان. ول بارلىق داۋىرلەردىڭ باستى ماسەلەلەرىن قولعا ۇستاتقانداي اشىق تۇسىندىرە الاتىن ناعىز ساياساتكەر، بۇكپەلەۋدى بىلمەيتىن، كورىپ تۇرعان بولاشاقتان قانداي قيىندىقتار كەزدەسسە دە تايسالمايتىن ءباھادۇر جان ەدى.

ي.گاسپرينسكييدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – ونىڭ بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەندىگى. بارلىق تۇرىك تىلدەرىمەن قاتار ورىس جانە فرانسۋز ءتىلىن دە جەتىك بىلەتىن. بىرنەشە تىلدەن اۋدارىپ «ءتارجىماندا» جاريالاعان ءبىرقاتار حابارلارى ارقىلى بۇلاي جاساي الماعان باۋىرلارىنا كوپ كومەك تيگىزدى.

ونىڭ بۇكىل تۇركىگە تۇسىنىكتى ورتاق تىلدە «ءتارجىمان» گازەتىن شىعارۋى، ءسويتىپ، وسى نەگىزدە، ءتۇپ، ءتىل، ءدىن بىرلىگىنە جول اشۋى – رۋحاني تۇرعىداعى العاشقى قادام ەدى. بۇل جونىندە عالىم ر.بەردىباي بىلاي دەيدى: «وتارشىلدىقتىڭ زۇلماتىنا دۋشار بولعان تۇرىك حالىقتارىنىڭ ورتاق مۇڭىن سويلەگەن يسمايل گاسپرينسكيي (1851-1914) شىعارمالارى ۇلتتىق سانانىڭ ويانۋىنا كۇشتى ىقپال جاسادى... تۇرىك حالىقتارىنىڭ ءوزارا ايىرماشىلىقتارىنان گورى ولاردىڭ جاقىندىقتارىن ناسيحاتتاۋدى، رۋحاني بىرلەستىكتى كۇشەيتۋدى ۇدايى ماقسات ەتىپ ۇستانۋ «ءتارجىماننىڭ» نەگىزگى باعىتى بولعان».

ول وتە مىقتى ءسوز شەبەرى بولاتىن، ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن گازەتتىڭ قاراپايىم، قىسقا دا نۇسقا ءارى ايقىن ءستيلى قالىپتاستى. ول وسى ءتىل ارقىلى بۇكىل مۇسىلمان الەمىن بىرىكتىرگىسى كەلدى. قازان توڭكەرىسىنە دەيىن «ءتارجىمان» سەكىلدى ۇزاق مەرزىم، ياعني 35 جىل بويى باسىلعان باسقا تۇرىك-مۇسىلمان گازەتى جوق. گازەت بۇل جىلدارى تۇرىك جۇرتىنا قىزمەت ەتىپ، 1918 جىلى 23 اقپاندا جابىلدى.

ولجاس سۇلەيمەنوۆ، تۇركىتانۋشى

بۇگىندە ادامزات بالاسىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن ينتەرنەت قۇرالدارىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر قوعام ومىرىنە دەندەپ ەندى. مىسالى، ەلىمىز بويىنشا Instagram-عا – 12،1 ملن، Facebook-قا – 2،6 ملن.، ال نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە TikTok-قا – 14،1 ملن.، ازامات تىركەلگەن. ولار ءاربىر جاننىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. بۇل – بۇگىنگى ءومىر شىندىعى! دەسە دە، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنى سەكىلدى، ولاردىڭ پايدالى جاقتارىمەن قاتار، زيانى دا جەتكىلىكتى. الەۋمەتتىك جەلىگە بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالالار مەن ءالى وڭ-سولىن تانىپ ۇلگىرمەگەن جاسوسپىرىمدەرىمىزدىڭ ءۇيىر بولۋى اتا-انالاردى قاتتى الاڭداتادى. بۇل تۋرالى ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات ەرلان سايروۆ ءمالىم ەتتى.

ول ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتىنا جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا شەكتەۋسىز تاراتىلىمداعى الەۋمەتتىك جەلىلەر پايدالى ءبىلىم الىپ، ۇنەمى قوزعالىستا بولۋى ءتيىس بالالاردىڭ التىن ۋاقىتىن ۇرلاعانىمەن قويماي، ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا، پسيحيكاسىنا دا تەرىس اسەر ەتۋدە. اسىرەسە، بالالار اراسىندا كەڭ تانىمالدىلىققا يە TikTok-تىڭ جاستارىمىزعا رۋحاني زيانى ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتقان.

«وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى جاستار اتا-بابا تالىمىمەن ەمەس، نەگىزىنەن «تيك-توك» ارقىلى تاربيەلەنىپ جاتىر. وندا پايدالى كونتەنتپەن قاتار، بالانى جاعىمسىز ادەتتەر مەن تەرىس قىلىقتارعا باستايتىن بەينەماتەريالدار دا جەتكىلىكتى. ءتۇرلى ويىنداردى جارنامالاۋ، ونلاين كازينو، ستريمدەر ارقىلى ادەپسىز ارەكەتتەر كورسەتۋ، ءتىپتى پورنوگرافيا، سۋيسيدكە شاقىرۋ، بىلاپىت سوزدەر مەن بەيادەپ كورىنىستەرگە تولى ريلستار دا وسى TikTok ارقىلى تارالۋدا.ولاردى بالالار تەك قاراپ قانا قويماي، زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى دا بولىپ، ويىنقۇمارلىق دەرتىنە ۇشىراۋدا. بىزدەرمەن كوپتەگەن اتا-اجە، اكە-انالار كەزدەسكەن سايىن وسى ماسەلەنى ءجيى كوتەرەتىن بولدى. حايپ قۋىپ، پرانك دەگەن جەلەۋمەن ار-ۇياتتان اتتاۋ ادەتكە اينالدى. قوعامدا جاناشىرلىق، مەيىرىم، قامقورلىق، ايانىش، وبال مەن ساۋاپتى ءبىلۋ، قاناعات پەن قايىرىم، ءىلتيپات پەن ىزەت ورنىنا قاتىگەزدىك، اياۋسىز وزبىرلىق، الداپ، ارباۋ، وتىرىك، وسەك، ماقتانشاقتىق ەتەك الىپ بارادى. مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا بىر-بىرىنە الىمجەتتىك جاساپ، قاتىگەزدىك جاساۋ فاكتىلەرى دە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەڭ تارالۋدا»، - دەيدى دەپۋتات.

          ونىڭ ايتۋىنشا جەلىنىڭ وسىنداي زياندى سالدارلارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىرقاتار الەم ەلدەرى TikTok-قا شەكتەۋ قويعان. مىسالى، ءۇندىستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قاتەر توندىرەدى دەپ، 2020 جىلدان باستاپ تيكتوكقا تولىقتاي تىيىم سالدى. يندونەزيا 2018 جىلدان باستاپ ۋاقىتشا شەكتەۋ قويدى. باۋىرلاس وزبەكستان 2021 جىلدان باستاپ تيك-توكقا تىيىم سالدى. قىرعىز ەلى دە شەكتەۋ ەنگىزدى.

          ال اقش ۇكىمەتى TikTok-قا ءىشىنارا شەكتەۋ ەنگىزدى. ەۋروداق ەلدەرى دە ءوز شەنەۋنىكتەرىنىڭ تەلەفوندارىنا TikTok ورناتۋعا تىيىم سالدى. ال، TikTok-تى ويلاپ تابۋشى، ياعني قىتايدىڭ ءوزى دە كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالارعا «ارنايى بالا – TikTok» كونتەنتىن ۇيىمداستىرعان. قىتايدىڭ وزىندە بالالار تيكتوكتىڭ تولىق فورماتىن پايدالانا المايدى، ناقتى شەكتەۋ قاراستىرىلعان.

«جالپى، مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ جەتكىنشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني، مورالدىق بەت-بەينەسىنە بايلانىستى. سوندىقتان بولاشاق ۇرپاقتى ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە تاربيەلەپ، سىرتتان كەلگەن مورالدىق قاۋىپ-قاتەرگە توتەپ بەرىپ، ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋدىڭ تەتىگىن قوعام مەملەكەت بولىپ بىرگە قالىپتاستىرۋ كەرەك. بۇل – ءبىزدىڭ بولاشاق ۇرپاقتى رۋحاني قۇلدىراۋدان ساقتاپ، ۇلتىمىزدى جاڭا دەڭگەيدە قالىپتاستىراتىن ۇلى كۇرەس! سوندىقتان اتالعان الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە، جاستارىمىزدىڭ مورالدىق بەت-بەينەسىنە، دەنساۋلىعى مەن پسيحيكاسىنا توندىرەتىن ءقاۋپىن ەسكەرە وتىرىپ، ەل ۇكىمەتى كەلەسى شارالاردى قولعا الۋدى قاجەت:

1. جۋىردا قابىلدانعان ونلاين پلاتفورمالار زاڭىنا سايكەس تيكتوكتاعى ادامزاتتىڭ مورالدىق جانە تاعى باسقا قۇندىلىقتارىنا قارسى كەلەتىن، ياعني زاڭعا قايشى بارلىق كونتەنتتەرگە شەكتەۋ قويۋ.

 2. بالالاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن، ءتۇرلى تەرىس اعىمدارعا ەلىكتىرىپ اكەتەتىن، ولاردىڭ ساناسىندا قوعام تۋرالى تۇسىنىكتى دۇرىس قالىپتاستىرمايتىن كونتەنتتەردى بۇعاۋلاۋ.

3. تيكتوكتى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالار ءۇشىن قاتاڭ شەكتەۋ نەمەسە جۇڭگو تاجىريبەسىندەگىدەي بالالارعا ارنالعان بالاما فورماتىن عانا قولدانۋدى ەنگىزۋ»، - دەپ تولىقتىردى ە. سايروۆ.

76 جاسقا قاراعان شاعىندا بەلگىلى ساياساتكەر، قازاق وپپوزيسياسى سەركەلەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بالتاش تۇرسىمبايەۆ جۇرەك تالماسىنان ماڭگىلىككە اتتاندى. 

بالتاش مولداباي ۇلى ومبى وبلىسىنىڭ كىشى بورانكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوستى. اتاپ ايتقاندا، 1991 جىلدان باستاپ -1999 جىلعا دەيىن پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى، قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارناۋلى تاپسىرمالار جونىندەگى ەلشىسى، سونداي-اق قازاقستاننىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

ول ەلشىلىكتە جۇرگەن كەزدىڭ وزىندە بيلىك باسىنداعىلاردى قاتاڭ سىناپ وتىردى. مارقۇمنىڭ ءوزىنىڭ سوزىنشە، بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارايەۆ 1995 جىلى رەفەرەندۋم ارقىلى اتا زاڭعا وزىنە شەكسىز مۇمكىندىك بەرەتىن وزگەرىستەر ەنگىزگەننەن باستاپ ونىڭ ارەكەتتەرى مەن قىلمىستارىن سىناي باستاعان. 

1998 جىلى  نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ونى قايتادان پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىنداپ، 1999 جىلى قاڭتاردا پرەزيدەنت سايلاۋى وتكەننەن كەيىن قىزمەتىنەن بوساتادى.  

سودان بەرى بالتاش تۇرسىمبايەۆ  وپپوزيسيالىق كۇشتەر قاتارىنا قوسىلىپ، بۇرىنعى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا، اۋلەتىنە جانە  جەمقورلىق  جايلاعان جۇيگە قاتىستى ءوزىنىڭ وتكىر پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ، حالىقتىڭ ساياسي ساۋاتىنىڭ ارتۋىنا ۇلەس قوستى. «بيلىك ءادىل باسەكەدەن قورقادى،  بيلىك ءوز حالقىنا سەنبەيدى» دەگەن ۇستانىمدارىن تۇراقتى تۇردە ءبىلدىرىپ كەلەدى. 

مارقۇم جەر ساتۋعا قارسى  قۇرعان  "ەل مەن جەر" قوزعالىسىن ءۇش اي بۇرىن  ساياسي پارتياعا اينالدىراتىنىن ايتىپ، باعدارلاماسىمەن دە تانىستىرعان بولاتىن. ءالى دە ىرگەلى ماقساتتارى بار ەدى... 

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بالتاش تۇرسىمبايەۆتىڭ وتباسى مەن تۋىستارىنا كوڭىل ايتتى.

قازاق ەلى بۇگىن اياۋلى ۇلىن سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالدى.