كەيىنگى 30 جىلدا بيىك مىنبەردىڭ بارىنەن ايتىلاتىن ەڭ اسقاق ۇران «تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ» دەيتىن جاتتاندى ءسوز بولدى. داۋ جوق، تۇراقتىلىق – كەز كەلگەن ەلدىڭ تىرشىلىگىنە اۋاداي قاجەت قۇبىلىس. ءبىراق ونىڭ قاجەتتىگىن سوزبەن دارىپتەپ، ويمەن ولشەۋ بار دا، ىرگەسىن ىسپەن بەكىتۋ بار. بىزدە وسىلاردىڭ العاشقىسى باسىم سيپات الىپ، كەيىنگىسى كەنجە قالعانىن جاڭاوزەن جانە قاڭتار وقيعالارى كورسەتىپ كەتتى.
ءوز تاريحىندا وسىنداي اۋىر كەزەڭدەردى وتكەرگەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەندىگى تۇراقتىلىعىنا قانداي قۇبىلىستار مەن فاكتورلار كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن؟ ءبىز بۇل سۇراقتى ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ساراپشىلارعا ەمەس، جانسىز جاساندى زەيىنگە قويىپ كوردىك. ويتكەنى ەل الدىندا جۇرگەن ساراپشى بىتكەننىڭ تۇراقتىلىق تۋرالى ايتقان پايىمدارى ينتەرنەتتە تولىپ تۇر. جاساندى ينتەللەكت وسى مول مالىمەتتىڭ ىشىنەن قانداي مايەك ءسۇزىپ شىعاراتىنى قىزىق بولدى.
سونىمەن، جاساندى زەيىن قازاقستان تۇراقتىلىعىنا قانداي قۇبىلىستاردان ءقاۋىپ كورەدى؟
ChatGPTء-دىڭ پايىمداۋىنشا، ەلدىڭ تۇراقتىلىعىنا سىزات تۇسىرە الاتىن ءتورت قاتەر بار.
ءبىرىنشىسى – ەكونوميكالىق قاتەر.
«قازاقستان تابيعي رەسۋرستاردىڭ ەكسپورتىنا تاۋەلدى. اسىرەسە مۇناي مەن گازدىڭ ەكسپورتىنا كىرىپتار. بۇل ونى قۋات تاسىمالداۋشى رەسۋرستار باعاسىنىڭ الدىندا وسال ەتەدى. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە شيكىزات كىرىستەرىنە تاۋەلدىلىكتى قىسقارتۋ ەلدىڭ باسىم باعىتتارى بولا بەرمەك»، - دەپ جازادى جاساندى زەيىن.
ەكىنشى قاتەر – الەۋمەتتىك قىرلار.
«ەلدە ەتنيكالىق جانە مادەني الۋاندىق بار. بۇل كەيدە شيەلەنىستەر كوزىنە اينالۋى مۇمكىن. مۇنداي ءار الۋاندىقتى باسقارۋ ۇدايى باقىلاۋ مەن قولداۋدى قاجەت ەتەدى»، - دەلىنگەن ChatGPT ساراپتاماسىندا.
ءۇشىنشى قاتەر – ساياسي ماسەلەلەر.
«پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ ءارقايسىسىندا ساياسي وزگەرىستەر ءتۇرلى دەڭگەيدە ءجۇرىپ جاتقاندىقتان ەلدىڭ ىشىندە تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ماڭىزدى. ول ءۇشىن قۇقىقتىق، ينستيتۋسيونالدىق دامۋدى قامتاماسىز ەتىپ، ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، ازاماتتىق قوعامدى قولداۋدى قاجەت»، - دەپ توپشىلايدى جاساندى زەيىن.
ءتورتىنشى قاتەر – حالىقارالىق قاتىناستار.
«قازاقستان ءوزىنىڭ حالىقارالىق مارتەبەسىن نىعايتىپ، وڭىرلىك، حالىقارالىق باستامالارعا بەلسەندى قاتىسۋعا ۇمتىلىپ كەلەدى. بۇل ءتۇرلى حالىقارالىق ارەكەت كۇشتەرى مەن قاتىسۋشىلاردىڭ اراسىندا تەڭگەرىمدى ساياسات جۇرگىزۋ قابىلەتىن قاجەت ەتەدى»، - دەيدى ChatGPT.
بۇل تەزيستەردى جانى جوق، جاساندى زەيىن ايتىپ وتىرعانىمەن ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان، جانى بار اقىل يەسى رەتىندە ءبىز دە كەلىسەمىز.
اسىرەسە قاڭتار وقيعاسى بۇعان دەيىن تۇراقتىلىق تۋرالى ايتىلىپ كەلگەن ۇراندار مەن پايىمداردىڭ شىندىقتان الشاق ەكەنىن كورسەتتى. تۇراقتىلىق ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ەمەس، ەكونوميكالىق دامۋ تۇراقتىلىقتىڭ ورنىعۋىنا قىزمەت ەتۋ كەرەك بولعانىن كورىپ وتىرمىز.
قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ەل ىشىندە وليگارح اتالىپ كەتكەن قالتالى قازاقستاندىقتارمەن كەزدەسكەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلدىڭ مينەرالدىق رەسۋرستارىن ساتۋدان تۇسكەن كىرىس ازاماتتار اراسىندا ادىلەتتى ءبولىنۋ كەرەكتىگىن ايتتى. كەيىن بۇل باستاما «ادىلەتتى قازاقستان» تۇجىرىمداماسىنا ۇلاستى. ال جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمنان كونستيتۋسياعا قازاقستان جەرىنىڭ استى مەن ۇستىندەگى بايلىق حالىقتىڭ مەنشىگى ەكەنى تۋرالى تارماق قوسىلدى.
ChatGPTء-دىڭ «ەكونوميكالىق قاتەر» دەيتىن كاتەگورياسىنا وسىنى دا قوسۋعا بولادى. ال ەل ەكونوميكاسىنىڭ قازىرگى قۇرىلىمىن رەفورمالاپ، ءارتاراپتاندىرۋ ءۇشىن ساياسي جىگەرمەن بىرگە قوماقتى قاراجات كەرەك. بيۋدجەتىنىڭ شىعىسى كىرىسىنەن ۇلكەن قازىرگى قازاقستان ءۇشىن بۇل مەجەنى ەڭسەرۋ قيىن ماسەلەگە اينالىپ بارادى. بيۋدجەتتىڭ تاپشى تۇسىن جىلدار بويى زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ ارقىلى تولتىرۋعا بولادى. بۇل ماقساتپەن باس پروكۋراتۋرا جانىنان تۇتاس قۇرىلىم جاساقتالىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر. بىلتىرعى جىلدىڭ قورىتىندىسىندا زاڭسىز اكتيۆتەردى قايتارۋ قولعا الىنعاننان بەرى 1 ملرد دوللارعا جۋىق بايلىق مەملەكەت مەنشىگىنە وتكەنى ايتىلعان ەدى. ال 2024 جىلدىڭ باسىنان بەرى 63 ملرد تەڭگە ەلگە قايتقان. جالپى ىشكى ءونىمى 260 ملرد دوللارعا تاياۋ قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن 1 ملرد دوللار قوسىمشا قاراجات دەگەن سونشالىق ۇلكەن سوما ەمەس. مۇنداي قاراجاتپەن ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ازىرگە مۇمكىن ەمەس. ايتسە دە، ەلدەگى ستراتەگيالىق اكتيۆتەردىڭ ءبارىن بويىنا شوعىرلاندىرعان «سامۇرىق-قازىنا» قورىن رەفورمالاۋ باعىتىنداعى جۇمىستار ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جۇمىسى ماكروەكونوميكالىق اۋقىمدا قولعا الىنعانىن كورسەتەدى.
جاساندى زەيىن ەلدەگى ەتنيكالىق جانە مادەني الۋاندىق ۇنەمى باقىلاۋ مەن قولداۋدى قاجەت ەتەتىنىن ەسكەرتىپ وتىر. كەيىنگى كەزدە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن تاراتىپ جىبەرۋ تۋرالى باستامالار الەۋمەتتىك جەلىدە وتە تانىمال بولعانىنا قاراماستان مەملەكەتتىڭ بۇل ينستيتۋتتى شاشاۋ شىعارماي ۇستاپ وتىرعانى دا وسىدان.
پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ ساياسي دامۋ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى بولۋى تۇراقتىلىققا قالاي اسەر ەتەتىنىن رەسەي مەن ۋكرايناداعى جاعدايدان كورۋگە بولادى. باتىستىڭ دەموكراتيانى تۋ ەتكەن باعىتى مەن ماسكەۋدىڭ امبيسياسى تۇيىسپەۋىنەن بىرنەشە جىلعا سوزىلعان سوعىس جالعاسىپ جاتىر. بۇل ورايدا الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ايتتى دەيتىن وسيەت وزەكتى. رەسەيگە دەموكراتيا كەلمەيىنشە، قازاق دالاسى دامۋدىڭ داڭعىلىنا تۇسپەيتىنىن بولجاعان قايراتكەر ءوزىنىڭ ەركىندىك جولىنداعى كۇرەسىن رەسەيدى پاتشالىق جۇيەدەن ازات ەتۋگە اتسالىسۋدان باستاعانىن تاريحتان ايان.
قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باستامالارعا بەلسەندى قاتىسۋىنان تۇراقتىلىققا قانداي قاتەر ءتونۋى مۇمكىن؟ بۇل جەردە ChatGPTء-دىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىنداعى ينتەگراسيا مەن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» مەگاجوباسىنىڭ تۇپكى ماقساتىن، تۇركى ينتەگراسياسىنىڭ شىنايى الەۋەتىن، الپاۋىت ەكونوميكالاردىڭ كەزەك-كەزەك «س5+1» فورماتىندا فورۋمدار وتكىزۋمەن اۋەستەنىپ كەتكەنىن مەڭزەپ وتىرعانى بەلگىلى.
Big Data-نىڭ تاڭقالارلىق ءوسۋى
ءبارى ديجيتال ءداۋىر باستالعالى بەرى ادامزات جيناعان مالىمەتتەر جارىلىسىنان باستالادى. بۇل ارينە، كومپيۋتەرلەر سانىنىڭ كوبەيۋىمەن، ينتەرنەتپەن جانە ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان الەمنەن مالىمەتتەر جينايتىن تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى. مالىمەتتەر وزدەرى جاڭادان ويلاپ تابىلعان جوق. كومپيۋتەر ءداۋىرى مەن مالىمەتتەر بازاسىنان بۇرىنعى قاعاز جازبالار، ارحيۆتەگى ماتەريالدار مالىمەتكە جاتادى. كومپيۋتەرلەر، ەلەكتروندىق كەستەلەر، مالىمەتتەر بازاسى سول مالىمەتتەردى ۇلكەن اۋقىمدا ساقتاۋ مەن رەتكە كەلتىرۋدىڭ ءادىسىن بەردى. اياق استىنان سىزگە مالىمەتتەر «تىشقاندى» شىرت ەتكىزۋ قالۋى ارقىلى قولجەتىمدى بولا قالدى.
دەگەنمەن العاشقى كەستەلەر مەن مالىمەتتەر بازاسىنان بەرى ۇزاق جول ءجۇرىلدى. مىسالى بۇگىن، ەكى كۇندە جاسالىپ جيناقتالاتىن مالىمەتتەر ادامزاتتىڭ 2000 جىلدارعا دەيىن جاسالعان، جينالعان مالىمەتتەرىمەن بىردەي ەكەن. ءيا، ءيا ءاربىر ەكى كۇندە. 2020 جىلداردا ديجيتال مالىمەتتەر شامامەن 5 ZB-دان (زەتابايت) 50 ZB-قا ۇلعايادى ەكەن. 1 ZB = 1000000000000 GB.
بۇگىن، ءبىزدىڭ ءاربىر جاساعان قادامىمىز «ديجيتال ءىز» قالدىرادى. ءتىپتى دۇكەننەن ءبىر زات الساڭىز، مۇنىڭ ءبارى مالىمەت رەتىندە ساقتالىپ، قاتتالىپ قالادى.
ياعني، ءبىزدىڭ ءاربىر ديجيتال ءىسىمىز «ديجيتال ءىز» قالدىرادى، جانە ولار اۆتوماتتى تۇردە سىزگە بىلىنبەي جاسالىپ كوبەيە بەرەدى. ينتەرنەتكە شىققان سايىن، GPS-ى بار سمارتفونمەن جۇرگەن كەزدە، الەۋمەتتىك جەلىدە دوستارىڭىزبەن بايلانىستا نەمەسە چاتتا بولعاندا جانە ءسىز كىمسىز، قايدانسىز، قاي سالادا، قانداي كومپانيادا جۇمىس ىستەيسىز، قاي دۇكەننەن قانداي زات الاسىز، قاي جەرىڭىزدىڭ اۋىرادى، كىممەن قارىم-قاتىناستاسىز، قانداي سايتتارعا كىرەسىز، سمارتفونىڭىزدا قانداي قوسىمشا باعدارلامالار (apps) قولداناسىز، وتباسىڭىز، مىنەز-قۇلقىڭىز ت.ب. ءبارىن ءتىزىلىپ، تالدانىپ ساقتالا بەرەدى. ينتەرنەتتىڭ بارلىق بەتتەرىندەگى مالىمەتتەر دە «Big data». ولار Googleء-دىڭ، Facebookء-تىڭ جانە تاعى باسقا الىپتاردىڭ سەرۆەرلەرىندە تۇر، وعان ارنايى ورگانداردىڭ قولى جەتەتىندىگىنە كۇمان جوق. ءسىز ءارتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەر، قوسىمشا باعدارلامالارداعى انكەتالاردى تولتىرۋ ارقىلى ول مالىمەتتەردى جيناۋعا ءوزىڭىز كومەكتەسىپ جاتىرسىز. Google-دەن ءبىر سوزگە ىزدەۋ سالساڭىز، سونىڭ جارناماسى كەلەسى بەتتە تۇراتىنىن بايقاعان شىعارسىز. سودان-اق ءسىزدى نە قىزىقتىراتىنىن بىلەدى. «Big data»-داعى مالىمەتتەر جيىنتىعى تەك قانا لاۋھۋل ماحفۋزعا جەتپەيتىن شىعار.
سونىمەن قاتار، ادامنىڭ ەمەس اقىلدى قۇرلىعى، ماشينالار دا مالىمەتتەردىڭ كوبەيۋىنە ۇلەس قوسادى. ولار بىر-بىرىمەن نەمەسە ۇيدەگى سەرۆەرلەر ارقىلى مالىمەت الماسادى. ۇلكەن زاۋىتتارداعى وندىرىستەگى جابدىقتاردىڭ كوپشىلىگىنە سەنسورلار ورناتىلعان، ولار دا بىر-بىرىنە مالىمەتتەر جىبەرىپ تۇرادى.
«Big Data» تەرمينى وسى بارلىق مالىمەتتەردى جيناۋعا جانە سونى ادامزاتتىڭ ءوز مۇددەسىنە ءارتۇرلى سالالاردا قولدانۋ قابىلەتتىلىگىنە قاتىستى ايتىلادى.
«Big Data» قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
«Big Data» مىناداي پرينسيپتەرمەن جۇمىس ىستەيدى: ءبىر ماسەلە، نە ءبىر جاعداي تۋرالى نەعۇرلىم كوپ بىلسەڭىز، سوعۇرلىم ءسىز سەنىمدى يدەيالار تابا الاسىز، ءارى قاراي نە بولاتىنىن بولجاي الاسىز.
كوپ مولشەردەگى مالىمەتتەردى سالىستىرۋ، بۇرىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن جايتتاردى انىقتاۋعا، سوڭىنان سالماقتى شەشىم قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كوبىنەسە بۇل جيناقتالعان مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە جاسالعان مودەلدەۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. سول مودەل ارقىلى جاعدايدى يميتاسيالاپ، بەرىلگەن پروسەسستەردىڭ شامالارىن رەتتەۋ ارقىلى وڭتايلى ناتيجەلەردى كوزدەيدى. بۇنداي پروسەسستەر اۆتوماتتاندىرىلعان.
بۇل وراسان زور مالىمەتتەردى جيناۋ، انىقتاۋ، سۇرىپتاۋ، سارالاۋ جانە وڭدەۋ وڭاي شارۋا ەمەس، ول جاساندى ينتەللەكتى مەن ماشينامەن وقىتۋ ارقىلى ىسكە اسادى. جالپى «مالىمەتتەرگە» فوتوسۋرەتتەر، ۆيدەو، اۋديوجازبالار، ماتىندەر، مالىمەتتەر بازاسى، سەنسورلاردىڭ تۇسكەن كورسەتىلىمدەر جانە ت.ب. جاتادى.
Big data قالاي قولدانىلادى؟
تولاسسىز ءوسىپ جاتقان وسى مالىمەتتەر اعىنىن ءقازىر ءبىز وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن عانا مۇمكىن بولماعان ادىستەر ارقىلى ءوز قاجەتىمىزگە جاراتا الامىز. بۇل ءارتۇرلى سالاداعى بيزنەس الەمىنە توڭكەرىس اكەلەدى، كومپانيالار وزدەرىنىڭ كليەنتتەرىنىڭ قاي سەگمەنتتە، قانداي تاۋارعا سۇرانىس بولاتىنىن وتە ۇلكەن دالدىكپەن بولجاي الادى. Big Data سونىمەن قاتار كومپانيالارعا وزدەرىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن الدەقايدا ءتيىمدى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بيزنەستەن تىس Big Data ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ءارتۇرلى جولدارمەن وزگەرتۋگە كومەكتەسەدى:
مەديسينادا وتە ۇلكەن دارىگەرلىك جازبالاردى ساراپتاۋ مەن مودەلدەۋ ارقىلى اۋرۋلاردى باستاپقى كەزەڭىندە انىقتاپ جانە جاڭا دارىلەردىڭ ءتۇرىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءارتۇرلى سەنسورلاردان كەلەتىن مالىمەتتەردى جيناپ، سارالاۋ ارقىلى تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپپاتاردى، جەر سىلكىنۋىن الدىن – الا بولجاپ، دەر كەزىندە شارا قولدانۋعا جاعداي جاسايدى. سونىمەن قاتار سوعىس جايىنداعى بوسقىنداردى باقىلاپ، قورعاۋعا، پوليسيا كۇشتەرىنىڭ ستراتەگياسىن جاساۋعا، كۇشتەردى دۇرىس قولدانۋعا، سول ارقىلى قىلمىستاردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى.
Big Data تۋعىزاتىن ماسەلەلەر
Big Data بىزگە بۇرىن تۇسكە دە كىرمەگەن يدەيالار مەن مۇمكىندەر سيلاي وتىرىپ، شەشۋىن ىزدەيتىن ماسەلەلەردى دە جۇكتەيدى:
مالىمەتتەردىڭ كونفيدەنسيالدىلىعى. جاسالىنىپ جاتقان Big Data-نىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ جەكە ءومىرىمىز جايلى اقپاراتتار وتە كوپ جانە ولاردىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ كونفيدەنسيالدىلىعىن ساقتاۋعا ءبىزدىڭ قۇقىعىمىز بار. ءبىز ىڭعايلىلىق ءۇشىن پەرسونالدىق مالىمەتتەردى اشامىز. دەگەنمەن، پەرسونالدىق مالىمەتتەردى اشۋ مەن ىڭعايلىلىقتىڭ بالانسىن تابۋىمىز كەرەك. مالىمەتتەردى قورعاۋ. مىسالى ءبىز بانكىلەرگە ونلاين بانكينگ قولدانۋ ءۇشىن ءوزىمىز جايىندا اقپارتتاردى بەرەمىز، ءبىراق ولار قانشالىقتى ءقاۋىپسىز جاعدايلاردا ساقتالادى؟
ەگەر مالىمەتتەر كەزدەيسوق اشىلىپ قالسا، سول ارقىلى بىرەۋلەردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ديسكريميناسياعا ءتۇسىپ قالۋ ءقاۋىپى دە جوق ەمەس.
بولاشاققا قاراساق
ءومىرىمىزدى ادام تانىماستاي وزگەركەن Big Data بۇگىن وسىنداي بولسا، ەرتەڭ نە بولماقشى؟ مالىمەتتەر كوبەيە بەرەدى، ساراپتاۋ جۇيەلەرى تەحنولوگياسى ءارى قاراي دامي بەرەدى.
بيزنەستىڭ Big Data-نى قولدانۋ قابىلەتى وتە جوعارى بولۋى شارت. ونى وزدەرىنىڭ ستراتەگيالىق اكتيۆى رەتىندە قاراستىرعان بيزنەستەر عانا قالىپ، الدىعا داميدى.
30 ساۋىردە قازاقستان كريپتوگرافيالىق ستاندارتقا كوشەدى، وعان سايكەس ەلەكترون سيفرلىق قولتاڭبا فورماتى وزگەرەدى، دەپ حابارلايدى Ulys ق ر ۇلتتىق كۋالاندىرۋشى ورتالىعىنا سىلتەمە جاساپ.
وزگەرىستەر بويىنشا، ەسق-نىڭ ءبىر كىلتىنە كوشۋ، ياعني جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا ق ر ست مەمست ر 34.10 – 2015 (مەمست 2015) الگوريتمىندە ەسق-نىڭ ءبىر كىلتى بەرىلەدى، ول اۋتەنتيفيكاسيا ءۇشىن دە، قول قويۋ ءۇشىن دە پايدالانىلادى.
زاڭدى تۇلعالاردىڭ پايدالانۋىنا ارنالعان ەسق كىلتتەرىنىڭ مىناداي تالاپ ەتىلمەگەن تۇرلەرىن قولجەتىمدى تىزىمنەن الىپ تاستاۋ جوسپارلانعان:
"قارجىلىق قۇجاتتارعا قول قويۋ قۇقىعى بار قىزمەتكەر"؛
"كادر ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى".
"جاڭا مەمست 2015 الگوريتمىن قولداۋ جاڭارتىلعان NCALayer ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى. جاڭا نۇسقا شىققاننان كەيىن، قولدانبا اۆتوماتتى تۇردە پايدالانۋشىعا NCALayer جاڭارتۋدى ۇسىنادى"، - دەلىنگەن حابارلامادا.
مۇنداي كەلىسىمگە قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگى دەلەگاسياسىنىڭ وڭتۇستىك كورەياعا ساپارى بارىسىندا قول جەتكىزىلدى، دەپ حابارلايدى Ulys 24KZ تەلەارناسىنا سىلتەمە جاساپ.
دەلەگاسيا مۇشەلەرى 3 كۇن ىشىندە كورەيا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەلەرىمەن، ءىرى كومپانيالاردىڭ باسشىلارىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، دجەي جانە شينحان ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە بولدى. وندا ولار دارىسكە قاتىسىپ، درونداردى جاساۋ ءۇشىن ينجەنەرلەردى وقىتۋ ۇدەرىسىمەن تانىستى. ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ازىرگە قازاقستاندا ەكى ۋنيۆەرسيتەتتە عانا دروندار كافەدراسى بار. ەندى دجەي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كومەگىمەن تاعى ءبىر فاكۋلتەت اشىلماق. كورەيالىق پروفەسسورلار قازاقستاندا درون سالاسىنا قاجەتتى ماماندار دايارلايتىن بولادى.
«دجەي اكادەمياسىندا جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىنان باستاپ ناقتى وندىرىستە جۇمىس ىستەيتىن ادامدارعا دەيىن ارنايى سولارعا ماماندىرىلعان باعدارلامالار بار. سولاردى قولدانا وتىرىپ، مامانداردى دايىندايتىن بولامىز. الداعى ۋاقىتتا دجەي ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستانعا كەلىپ، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدى ارالاپ، تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدى، ولاردىڭ ىشىنەن وزدەرىنە ارىپتەس تاندايتىن بولادى. ناقتى تەحنولوگيالاردى بىزگە بەرۋگە كومپەتەنسيانى بىزگە بەرۋگە دايىن»- دەدى ق ر ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ۆيسە-مينيسترى ازامات بەيىسبەكوۆ.
سونداي-اق تۇركيالىق تاراپتىڭ دا درون تەحنولوگياسى بويىنشا قازاقستانعا كومەكتەسەتىنى بەلگىلى بولدى.
