تۇركىستان قالاسىندا «قازاقستان قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «SARAP» ەكسپەرتتىك كلۋبىنىڭ «جولداۋ 2024: ازاماتتاردىڭ ساياسي قاتىسۋى جانە الەۋمەتتىك ادىلەت» تاقىرىبىنداعى ايماقتىق جيىنىن وتكىزدى.
اتالعان ايماقتىق جيىن 2024 جىلعى 2 قىركۇيەكتەگى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم، قوعامدىق وپتيميزم» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن تالقىلاۋعا ارنالدى. كۇن تارتىبىنە سايكەس جولداۋدا قاراستىرىلعان مەملەكەتتىك شەشىمدەردى قابىلداۋداعى ازاماتتاردىڭ قاتىسۋى، ەكولوگيا ماسەلەلەرى جانە اەس سالۋ بويىنشا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم سياقتى ماڭىزدى سۇراقتار قاراستىرىلدى. ءىس-شاراعا تۇركىستان وبلىسىنىڭ وبلىستىق جانە قالالىق ءماسليحات دەپۋتتارى، قوعامدىق كەڭەس مۇشەلەرى، اتوم ەنەرگياسى سالاسىنىڭ كاسىبي ماماندارى، جاستار جانە ازاماتتىق قوعام، پارتيا جانە ققدي وكىلدەرى قاتىستى.
جيىن «قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولجاس بەيسەنبايەۆتىڭ مودەراتورلىعىمەن ءوتتى.
«مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2024 جىلعى 2 قىركۇيەكتەگى «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم، قوعامدىق وپتيميزم» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ ماسەلەسى بويىنشا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى جاريالاعان ەدى. داۋىس بەرۋ 2024 جىلدىڭ 6 قازانىنا بەلگىلەندى. اتالمىش قادام مەملەكەتتىڭ ەنەرگەتيكالىق تۇراقتىلىعىن دامىتۋ ماسەلەسى بويىنشا ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ەسكەرۋ دەگەن ارەكەتتى كورسەتەدى»
ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ سسر-ق زەرتتەۋ رەاكتورى كەشەنىنىڭ باس ينجەنەرىنىڭ ورىنباسارى اسحات بەكبايەۆ قازاقستاندا اتوم سالاسىنىڭ دامۋى تۋرالى جان-جاقتى ايتىپ، ناقتى كەيستەرگە توقتالدى.
«قازاقستاندا اەس سالۋ – بۇل ەنەرگيا تاپشىلىعىنا دەگەن جاۋاپ. ەلدەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنا سۇرانىستىڭ ارتۋى جانە قولدانىستاعى ستانسيالاردىڭ توزۋى جاڭا ەنەرگيا قۋاتىن تابۋدى وزەكتەندىردى. كومىرتەكسىز ەنەرگەتيكانى قۇرۋ مىندەتى مەن ەلدىڭ رەسۋرستارى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىر. اتوم ەنەرگەتيكاسى ەلدىڭ كومىر مەن تابيعي گازعا تاۋەلدىلىگىن تومەندەتۋدە وتە ماڭىزدى، بۇل اسىرەسە دەكاربونيزاسيا مەن تازا ەنەرگيا كوزدەرىنە كوشۋ كونتەكستىندە اسا ماڭىزدى».
قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى ساراپشىسى، ساياساتتانۋشى باۋىرجان سەرىكبايەۆ ءوز سوزىندە اەس سالۋ ماسەلەسى بويىنشا جاقىن ارادا وتكىزىلگەن قوعامدىق تىڭداۋلاردىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدىڭ ايماقتارىندا ءبىرقاتار قوعامدىق تىڭداۋلار وتكىزۋ ازاماتتاردىڭ بەيبىت اتومداردى پايدالانۋدىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرى تۋرالى جالپى حاباردارلىعىن ارتتىردى.
«ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدىڭ ءوسۋىن ەسكەرسەك، ەلدى تۇراقتى ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ جاڭا ءتۇرىن ەنگىزۋ كەرەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ مۇمكىندىگىن زەردەلەۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا رەاكتورلىق تەحنولوگيالاردى تاڭداۋ بويىنشا بۇرىن جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردى وزەكتەندىرۋ، اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۋاتى مەن قۇرىلىس اۋدانىن انىقتاۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلدى. وسى جىلدىڭ 19 ساۋىرىندە تۇركىستان قالاسىندا بۇل ماسەلەگە قاتىستى قوعامدىق تىڭداۋ ءوتتى. جالپى، تالقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ تۋرالى قوعام قابىلداۋىنىڭ وڭ ديناميكاسىن اتاپ وتۋگە بولادى».
ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حقتۋ پروفەسسورى، «جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى، نانوتەحنولوگيالار مەن جاڭا ماتەريالدار» عزي ديرەكتورى شەرزود كۋربانبەكوۆ اتوم ەلەكتر ستانسياسى وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ وزىندىك قۇنىنا قاتىستى ماسەلەلەردى كوتەردى.
«اەس وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ باسقا تۇرلەرىمەن وندىرىلەتىن ەنەرگيامەن ايتارلىقتاي باسەكەلەستىك تۋدىرادى. كومىرسۋتەك گەنەراسياسىندا شيكىزات قۇنىنىڭ ۇلەسى شامامەن 60-70% قۇرايدى، ول دەگەنىمىز ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ باعاسى كومىرسۋتەك باعاسىنىڭ تومەندەۋىنە نەمەسە وسۋىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن بىلدىرەدى. ال اتوم گەنەراسياسىندا ۋران قۇنىنىڭ ۇلەسى 10% - دان اسپايدى، ياعني ۋران باعاسىنىڭ اۋىتقۋى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تۇپكىلىكتى قۇنىنا ءىس جۇزىندە قاتتى اسەر ەتپەيدى».
قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى ساراپشىسى دامير بەلگىبايەۆ ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءرولىن اتاپ ءوتىپ الداعى رەفەرەندۋمنىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋداردى.
«اەس سالۋ ماسەلەسى بويىنشا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم شەڭبەرىندە قازاقستاندا اتوم ەنەرگياسىن دامىتۋعا بايلانىستى ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا ازاماتتاردى بەلسەندى تارتۋ ماڭىزدى. اتوم ەنەرگياسى كوپتەگەن دامىعان ەلدەردە ەكونوميكالىق ورىندىلىعى، تۇراقتىلىعى جانە قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن پايدالانىلاتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل ەنەرگيا كوزىن دۇرىس ءوندىرۋدىڭ قاتاڭ ستاندارتتارى مەن حالىقارالىق باقىلاۋ ساقتالادى، سوندىقتان دا ول ءقاۋىپسىز بولىپ سانالادى. اەس قۇرىلىسى باستالماس بۇرىن جان-جاقتى زەرتتەۋ، ليسەنزيا الۋ جانە ەكولوگيالىق ساراپتاما سياقتى ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارىلادى. اتوم ەنەرگياسى – ەڭ وزىق ادىستەردى قولداناتىن جوعارى تەحنولوگيالىق، ەكولوگيالىق تازا جانە ءقاۋىپسىز سالا. ول قازىرگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ورتا مەرزىمدەگى كليماتتىق ماسەلەلەردى شەشۋگە قاجەتتى باعىت».
تۇركىستان وبلىسىنىڭ ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ ەلەكتر قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمىنىڭ باس مامانى ابدەش كەرىمجان ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندەگى ەنەرگيا تاپشىلىعىن اتاپ ءوتتى.
«ەلدىڭ يمپورتتىق ەلەكتر ەنەرگياسىنا تاۋەلدىلىگىنىڭ ارتۋىن جانە 2030 جىلعا قاراي وڭتۇستىك ايماقتاعى بولجامدى 3،5 گۆت تاپشىلىعىن ەسكەرسەك، اەس-تىڭ سالىنۋى ەلدىڭ يندۋستريالىق دامۋى ءۇشىن قاجەت جانە ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىنا وڭ اسەر بەرەرى ءسوزسىز».
«بىتىمگەر» مەدياتورلار قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى باقىتجان بەيسەمبايەۆ ەنەرگەتيكا ماسەلەلەرىن قوعامدىق تالقىلاۋدىڭ ءوسۋ قارقىنىنا توقتالدى.
«اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ – مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلە. سوندىقتان بۇل ماسەلە جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا داۋىسقا سالىنىپ جاتىر. بۇل تۇرعىدا داۋىس بەرۋگە قاتىسۋ ءبىزدىڭ ەل تۇرعىندارىنىڭ قۇقىعى عانا ەمەس، ازاماتتىق بورىشى بولىپ تابىلادى. مەن ءقازىردىڭ وزىندە ازاماتتاردىڭ ەنەرگەتيكا ماسەلەلەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ جوعارى ەكەنىن بايقاپ ءجۇرمىن. ءبىز اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى ماسەلەدە قوعامدىق قولداۋدىڭ وسەتىنىنە بولجاۋ جاساۋعا بولادى».
وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا باسقا دا ساراپشىلار ناقتى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، ءبىرقاتار ۇسىنىستار جاسادى. سونداي-اق ولار تالقىلاۋ بارىسىندا تۋىنداعان سۇراقتار ءوز جاۋاپتارىن الدى.