قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى – ەل ەكونوميكاسىنا، ەنەرگەتيكالىق كەشەنىنە جانە ساياسي تۇراقتىلىعىنا ەلەۋلى اسەر ەتەتىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق قادام. قازاقستاندىق قوعامدا اتوم ەلەكتر ستانسياسى تۋرالى ماسەلە بىرنەشە جىلدان بەرى تالقىلانىپ كەلەدى. الايدا اەس قۇرىلىسىنىڭ باسىمدىقتارى مەن ساياسي تاۋەكەلدەرى جان-جاقتى تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى.
اەس قۇرىلىسىنىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى — قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ەلەكتر قۋاتىنا سۇرانىستىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا ۋراننىڭ مول قورىن ەسكەرە وتىرىپ اتوم ەلەكتر ستانسياسى اۋا-رايىنا تاۋەلسىز تۇراقتى ەنەرگيا كوزىنە اينالۋى مۇمكىن. اتوم قۋاتىنىڭ كۇن نەمەسە جەل ەنەرگەتيكاسى سياقتى بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنەن باستى ەرەكشەلىگى — ونىڭ تۇراقتىلىعى. بۇل ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق كەشەنىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ەلەكتر قۋاتى مەن قازبا وتىن يمپورتىنا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋى مۇمكىن.
فرانسۋزدىق Assystem حالىقارالىق كومپانياسىنىڭ اتوم سالاسىنداعى بيزنەستى دامىتۋ جونىندەگى ساراپشىسى ەدگار سيبەرگەر قازاقستاننىڭ ۋران جەتكىزۋشىسى رەتىندە عانا ەمەس، اتوم ەنەرگياسىن ءوندىرۋشى رەتىندە دە دامۋ ءۇشىن بىرەگەي مۇمكىندىكتەرى بار ەكەنىن راستايدى.
- قازاقستان ورتالىق ازياداعى جەتەكشى ەل رەتىندە اۋماقتىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەسىندە شەشۋشى ءرول اتقارادى. ونىڭ ستراتەگيالىق الەۋەتى مەن باي رەسۋرسى، سونىڭ ىشىندە الەمدەگى ۋراننىڭ ءىرى قورى قازاقستاندى الەمدىك اتوم ەنەرگەتيكاسى يندۋسترياسىندا ماڭىزدى ويىنشىعا اينالدىرادى. بۇل سالادا كورشى ەلدەر مەن حالىقارالىق سەرىكتەستەرگە بايلانىستى شەشىم قابىلداۋ قاجەت. قازاقستان رەسەيمەن، قىتايمەن جانە باسقا دا ەلدەرمەن اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا بەلسەندى ىنتىماقتاسادى، ءتيىمدى وڭىرلىك ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەردى قۇرۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى. مۇنداي ىنتىماقتاستىق قازاقستانعا ءوزىنىڭ ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا جانە وڭىردەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
اەس قۇرىلىسىنىڭ ماڭىزدى ارتىقشىلىعى – كومىرتەگى قالدىقتارىن ازايتۋ. قازاقستان الەم بويىنشا كومىرسۋتەگى شيكىزاتىنىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى بولعاندىقتان جاھاندىق كومىرتەگى بەيتاراپتىعى ساياساتىنا قاتىستى قيىندىقتارعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ال اەس قۇرىلىسى قازاقستاندا ەنەرگيانىڭ نەگىزگى كوزى سانالاتىن كومىر ەلەكتر ستانسيالارىن پايدالانۋدى قىسقارتۋعا جانە سول ارقىلى حالىقارالىق ەكولوگيالىق ستاندارتتار مەن مىندەتتەمەلەرگە سايكەس اۋاعا بولەتىن پارنيكتىك گازدار دەڭگەيىن تومەندەتۋگە سەپتەسەر ەدى.
اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى وتاندىق عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا تۇرتكى بولادى. اتوم ەنەرگەتيكاسىن ەنگىزۋ بىلىكتى كادرلاردى دايارلاۋدى، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدى جانە ەلدىڭ جالپى تەحنولوگيالىق دەڭگەيىنە وڭ اسەر ەتۋى مۇمكىن عىلىمي كلاستەرلەردى قۇرۋدى تالاپ ەتەدى.
اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى باسىمدىقتارمەن قوسا ساياسي تاۋەكەلدەرگە يە. ەڭ باستىسى-قوعامدىق پىكىر نەگىزىندە ساياسي تۇراقتىلىققا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. پوستكەڭەستىك ەلدەردە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن حالىق چەرنوبىلداعى اپاتپەن جانە سەمەي يادرولىق پوليگونىنداعى سىناقتاردىڭ سالدارىمەن بايلانىستىرادى. بۇل كەشەندى جوباعا تەرىس كوزقاراستى قالىپتاستىرۋى مۇمكىن. اەس سالۋ بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداۋ مۇمكىندىگى ازاماتتارعا بيىل 6 قازاندا رەفەرەندۋم بارىسىندا بەرىلەدى. رەفەرەندۋم وتكىزىلمەس بۇرىن ەلىمىزدە اقپاراتتىق- ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلدى، باسقوسۋلار بارىسىندا ماماندار بەيبىت اتومنىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى اڭگىمەلەدى.
سونىمەن قاتار، ساراپشىلار قازىرگى زامانعى اتوم ستانسيالارى قاۋىپسىزدىكتىڭ ەڭ جوعارى ستاندارتتارىن ەسكەرە وتىرىپ سالىنىپ جاتقانىمەن، اپاتتار ءقاۋپىن تولىعىمەن جويۋ مۇمكىن ەمەستىگىن دە ەسكەرەدى. كەز كەلگەن اپات ەكولوگياعا دا، ەلدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى يميدجىنە دە اسەر ەتۋى مۇمكىن. اپات نەمەسە رادياسيانىڭ شامادان تىس مولشەرى قازاقستان ەكوجۇيەسى مەن حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا ورنى تولماس زالال كەلتىرەدى. الايدا، ماماندار بارلىق نورمالار مەن ەرەجەلەر قاتاڭ ساقتالسا، اتوم ەنەرگەتيكاسى ءقاۋىپسىز ەكەنىنە سەنىمدى.
- پاندەميا كەزىندە اتوم ەنەرگەتيكاسى ءوزىنىڭ تۇراقتىلىعىن دالەلدەپ قانا قويماي، ونىڭ ءقاۋىپسىز ەكەنىن ءارى قۇبىلمالى ەنەرگەتيكالىق قاجەتتىلىكتەرگە جاۋاپ بەرۋگە جاقسى بەيىمدەلگەنىن كورسەتتى. پاندەميا باستالعاننان كەيىن كوپتەگەن ەلدەردە، سونىڭ ىشىندە برازيليادا، ءۇندىستاندا جانە وڭتۇستىك كورەيادا يادرولىق قۋاتتى يگەرۋگە بەتبۇرىس جاسالدى. اتاپ ايتقاندا، ۇلىبريتانيادا اتوم ەنەرگەتيكاسى ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋ ءۇشىن كومىر جاعۋ كولەمىنىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە ىقپال ەتتى، - دەيدى حالىقارالىق اتوم ەنەرگياسى اگەنتتىگىنىڭ ساراپشىلارى.
اەس قۇرىلىسىن تالقىلاۋدا حالىقارالىق دەرەكتەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قازاقستان ءار ءتۇرلى حالىقارالىق كەلىسىمدەر مەن شارتتاردىڭ قاتىسۋشىسى ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. يادرولىق ماتەريالداردى رۇقساتسىز پايدالانۋ كۇدىگى حالىقارالىق شيەلەنىستەر مەن سانكسيالاردى تۋىنداتادى، بۇل ەلدىڭ سىرتقى ديپلوماتيالىق قاتىناستارى مەن ەكونوميكاسىنا تەرىس اسەر ەتەدى.
ساياسي تاۋەكەل شەتەلدىك تەحنولوگيا جەتكىزۋشىلەردىڭ قارىم-قاتىناسىنا دا تىكەلەي تاۋەلدى. اەس قۇرىلىسى ءۇشىن قازاقستان شەتەلدەن وزىق تەحنولوگيالاردى ساتىپ الادى. بۇنىڭ ءبىر تاراپتان گەوساياسي سالدارى بولۋى مۇمكىن. شەت مەملەكەتتەرگە تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋىنا جول اشادى. مىسالى، ەگەر تەحنولوگيالاردىڭ نەگىزگى جەتكىزۋشىلەرى رەسەيدەن، قىتايدان نەمەسە باسقا ەلدەردەن بولسا، بۇل ولاردىڭ ساياسي ىقپالىنىڭ كۇشەيۋىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك باسىم.
قازاقستان اەس قۇرىلىسىنا قاتىستى قانداي تالاپتار قويۋى مۇمكىن دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كوردىك.
- قازاقستاندا اەس سالۋ ءۇشىن مەردىگەردى تاڭداۋ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق، تەحنولوگيالىق سەنىمدىلىك، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا نەگىزدەلەتىن بولادى. جوبا ۇلتتىق اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا جانە جۇمىس ورىندارىن اشۋعا ىقپال ەتەدى. بۇل — تەك كوممەرسيالىق باعىت جانە تاڭدالعان كومپانيا نەمەسە كومپانيالار توبى تەك ستانسيا قۇرىلىسىمەن اينالىسادى،— دەپ حابارلايدى رەسمي اقپارات كوزى.
جالپى ايتقاندا قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى – بۇل ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىكتى قامتاماسىز ەتە الاتىن ستراتەگيالىق شەشىم. سوندىقتان جوبانى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تاۋەكەلدەردى ازايتۋ جانە ەل ءۇشىن اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن بارىنشا پايدالانۋ ءۇشىن ىشكى جانە سىرتقى سىن-قاتەرلەردى ەسكەرەتىن كەشەندى ستراتەگيانى جان-جاقتى تالقىلاۋ جانە ازىرلەۋ قاجەت.