ەموسيونالدىق ينتەللەكت (اعىل. emotional intelligence) – زامان تالابى ما، الدە ءساندى ترەند پە؟ جالپى ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيادان نە كۇتۋگە بولادى؟ جاھاندانۋ ءۇردىسى اجداھا ما، الدە قازىرگى قوعامنىڭ مۇمكىندىگى مەن دامۋىنىڭ ۇيىتقىسى ما؟ بۇعان بايلانىستى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر مەن تاجىريبەلىك ولشەمدەر جاسالۋدا.
دامىعان تۇلعانىڭ پسيحولوگيالىق دەنساۋلىعىنىڭ باستى كورسەتكىشى - وسى ەموسيونالدىق ينتەللەكت فەنومەنى. جالپى جان مەن ويدىڭ توعىسۋ ماسەلەسىنە تاريحي كوز جۇگىرتەر بولساق ەجەلگى گرەك، شىعىس فيلوسوفتارىنىڭ ەڭبەكتەرىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى. قازىرگى زامانعى عىلىمدا، XX عاسىردىڭ 90-شى جىلدارى امەريكاندىق پيتەر سولوۆەي جانە دجون مايەر اتتى زەرتتەۋشىلەر ەموسيونالدىق ينتەللەكت ۇعىمىن ەنگىزدى. سول كەزدەردەن باستاپ تۇلعانىڭ وسى قاسيەتتىن دامىتۋ ءۇشىن كوپتەگەن ترەنينگتىك باعدارلامالار، تەستتەر جەكە كوۋچينگتىك جانە پسيحولوگيالىق كەڭەس كەشەندەرى ويلاپ تابىلدى. سەبەبى، ەموسيونالدىق ينتەللەكتىسى دامىعان قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگى ارتىق، ۇجىمداعى پسيحولوگيالىق احۋال جاعىمدى ەكەندىگىن امەريكاندىقتار تەز ءتۇسىندى.
2015 جىلعى بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق داۆوس فورۋمىنىڭ ەسەبىندە، 2020 جىلى وزەكتى بولاتىن 10 ماشىقتى انىقتاعان بولاتىن. سولاردىڭ قاتارىندا ەموسيونالدىق ينتەللەكت تە بار. بۇل ينتەللەكتىنىڭ (پاراساتتىڭ) ءتۇرى تۋرالى سوڭعى جىلدارى اسىرەسە، وسى ەكونوميكالىق فورۋمنان كەيىن، ەستىمەگەن ادام كەمدە كەم. ءبىراق، كوبىسى ينتەلەكتىنىڭ بۇل ءتۇرى تۋرالى تولىققاندى تۇسىنىكتەن الشاق. سوندىقتان، ەموسيونالدىق ينتەللەكت تۋرالى ءسوز قوزعاۋدى ءجون كوردىك. 20 عاسىردىڭ 90-شى جىلدارى جارىق كورگەن، مايەر-سالوۆەي-كارۋزو مودەلىندە ەموسيونالدىق (الەۋمەتتىك) ينتەللەكت 4 قۇراما بولىكتەن تۇرادى:
- باسقا ادامدار مەن ءوزىنىڭ ەموسيالارىن، سىرت بەينەگە قاراپ، ىم-يشارا مەن ءجۇرىس-تۇرىسقا دەن قويا وتىرىپ تاني ءبىلۋى - ەموسيالاردى قابىلداي ءبىلۋ قابىلەتى دەپ اتالادى.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇعان سايكەس كەلەتىن قازاقتىڭ ماقالى، - «كوز بەن قول - كوڭىلدىڭ جالشىسى».
- ەموسيانىڭ – كوبىنە سانامەن رەتتەلمەيتىن، ۇيىتقى (موتيۆاسيالىق) فاكتورى بولا وتىرىپ، شىعارماشىلىق پەن ويلاۋ قابىلەتتەرىنە تيگىزەتىن وڭ اسەرىن - شابىت دەسە دە بولادى. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ مىنا جولدارى سوعان دالەل ىسپەتتى:
شاۋ تارتىپ قالىپسىڭ-اۋ، قايران شابىت!
ءجۇرۋشى ەڭ كەيبىر جەردە ويران سالىپ،
ءجۇرۋشى ەڭ كەيبىر جەردە سايران سالىپ،
شاۋ تارتىپ قالىپسىڭ-اۋ قايران شابىت!
………………………………………………….
شاۋ تارتىپ باراسىڭ-اۋ، شارىق-قۇسىم،
توياتتاپ الدە جەمگە قارىقپىسىڭ؟
بار، ۇششى!
بوساتايىن تۇعىرىڭنان،
شاۋ تارتپا!
شىنىمەن سەن شابىتپىسىڭ!؟
- ەموسيالاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى انىقتاۋ، وي مەن سەزىم اراسىنداعى بايلانىستى ءتۇسىنۋ، تەرەڭ كۇردەلى (ەكىۇشتى، امبيۆالەنتتى) ەموسيالاردى اجىراتۋ - ەموسيالاردى تاني ءبىلۋ قابىلەتى دەپ اتالادى.
بۇعان سايكەس ماقال، - «ىمدى بىلەگەن دىمدى بىلمەيدى».
- قويىلعان ماقساتقا سايكەس، ىرىقتى تۇردە ءوز ەموسيالارىن تۋدىرىپ، رەتتەپ، باعىتتاي ءبىلۋ قابىلەتىن - ەموسيالاردى باسقارۋ، دەپ اتايدى.
بۇعان سايكەس قازاقتىڭ ماقالى- «سابىر ءتۇبى سارى التى»، «سارعايعان جەتەر مۇراتقا، سابىرسىز قالار ۇياتقا»، دەسەك تە بولاتىن سياقتى.
ەموسيونالدىق ينتەللەكتىنىڭ جوعارىدا سۋرەتتەلگەن مودەلى قازىرگى كەزدەگى الەمدەگى ەڭ تانىمال كونسەپسيا. سەبەبى، تۇسىنۋگە دە وڭاي، ەڭ باستىسى تاجىريبەلىك پايداسى ۇشان-تەڭىز. كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە انىقتالعانداي قوعام ءۇشىن بۇل فاكتوردىڭ ەكونوميكالىق (ميللياردتاعان شىعىن اكەلۋى) جانە الەۋمەتتىك (اجىراسۋ، ءسۋيسيدتىڭ بەلەڭ الۋى) ءمانى زور! حالىق، قازىرگى تاڭدا ءوزىنىڭ ەموسيونالدىق پاراساتىن دامىتۋعا دەن قويماسا، پسيحولوگيالىق دامۋ مادەنيەتىن قولعا الماسا بولاشاق بۇلىڭعىر، كوڭىل ءپاس. سوندىقتان، زاماناۋي قازاق قوعامىندا دا اسىرەسە، جاڭا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان تۇلعانىڭ (بوزبالا مەن جاسوسپىرىمدەردە) الەۋمەتتەنۋ دەڭگەيىنە جاھاندانۋ ءۇردىسىنىڭ ونىمدەرى كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
ولار: دەسترۋكتيۆتى اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىگى جانە تىكەلەي اسەرى؛ تۇلعاارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ونلاين فورماتقا اۋىسۋى؛ ءارتۇرلى ومىرگە قاجەتتى تابيعي تاجىريبەنىڭ ازايۋى؛ اتا-انا تاراپىنان جالپى قاۋىپتەردىڭ كۇشەيۋى اسەرىنەن گيپەرباقىلاۋدىڭ كۇشەيۋى جانە باسقا وزەكتى ماسەلەلەر. وسى جايتتاردىڭ تىكەلەي جانە جاناما اسەرلەرىنىڭ نەگىزىندە جاس تۇلعانىڭ ەموسيونالدىق ينتەللەكتىسىنىڭ دامۋىنا كەرى اسەر بەلەڭ الۋدا. ءتىپتى، ەرەسەك ادامداردا بۇل قابىلەتتەردىڭ دامۋىنىڭ كەنجە قالۋى - سترەسستىك جاعدايلارعا توتەپ بەرە الماۋىنا، ومىرلىك قيىن-قىستاۋ جاعدايلارعا پسيحولوگيالىق رەگرەسسيامەن (كەرى دامۋمەن) جاۋاپ بەرۋىنە، دەسترۋكتيۆتى داعدىلاردىڭ پايدا بولۋى مەن پسيحيكالىق جانە پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستەرگە ءجيى ۇشىراۋىنا اكەلىپ سوعۋدا.
قازىرگى تاڭدا ەموسيونالدىق ينتەللەكتىنىڭ ماڭىزدىلىعى كۇن ساناپ ارتۋدا. سوندىقتان ءبىزدىڭ قوعامداعى ەموسيونالدىق ينتەللەكتىنى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق كەشەندى باعدارلامالارىن جاساۋ، ال ادامداردىڭ وقىپ-تانۋعا، بىلىكتى پسيحولوگتاردىڭ كەڭەسى مەن ترەنينگتەرى ارقىلى دامۋىنا بەت بۇرۋى ماڭىزدى.
ەرلان مۇستافا، بيزنەس-ترەنەر، پسيحولوگ
