Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev otandyq iri bıznes ókilderimen kezdesý ótkizdi, dep habarlaıdy Aqorda.
Memleket basshysy óz sózinde elimizde qalyptasqan ahýaldy talqylap, halyq ıgiligi úshin bılik pen bıznestiń ózara yqpaldastyǵyna qatysty joldardy aıqyndaý qajet ekenin aıtty. Prezıdenttiń paıymdaýynsha, búginde bizdiń aldymyzda búkil qoǵamdyq tynys-tirshilikti túbegeıli transformasıalaý mindeti tur. Munyń strategıalyq máni bar.
– Qaǵaz júzindegi áleýmettik-ekonomıkalyq másele men onyń qazirgi shynaıy jaǵdaıynyń arasyndaǵy alshaqtyq syn kótermeıdi. Sondyqtan shuǵyl túrde ekonomıkalyq saıasatty qaıta qaraý jumysyna birlese kirisý kerek. Taza, ashyq jáne ádil is-áreketterdiń jańa tártibin anyqtaǵan jón, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń pikirinshe, az ǵana elıtalyq toptar yqpalynyń artýy jáne halyqtyń basym bóliginiń tabysynyń azaıýy qaýipsizdikke aıtarlyqtaı qater tóndirdi. Bul qoǵamnyń ekonomıkalyq, áleýmettik, sodan keıin saıası bólinýine ákep soqtyrýy múmkin.
– Ulttyq tabystyń ádil bólinýi boıynsha teńgerimsizdik pen problemanyń bar ekeni aıdan anyq. Halyqaralyq sarapshylar (KPMG, 2019 jyl) Qazaqstan baılyǵynyń jartysy 162 adamnyń ǵana qolynda ekenin rastap otyr. Osy rette halyqtyń jartysynyń aılyq tabysy 50 myń teńgeden aspaıdy. Bul – jylyna 1300 dollardan sál ǵana asady degen sóz. Mundaı aqshamen ómir súrý múmkin emes. Bulaı jiktelý men teńsizdiktiń qaýipti ekenin aıtqan bolatynmyn. Jaǵdaıdy dereý ózgertý kerek, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev bıznes-qaýymdastyqty osydan sabaq alyp, Jańa Qazaqstannyń negizi bolýǵa tıisti jańa ekonomıkalyq saıasatty qalyptastyrý úshin birlesip jumys isteýge shaqyrdy.
Prezıdenttiń sóılegen sózinde mynadaı mańyzdy qaǵıdattar aıtyldy:
– ádil básekelestik;
– qabyldanatyn sheshimderdiń ashyqtyǵy;
– memlekettik saıasattyń boljamdylyǵy;
– bıznestiń salyqtyq tazalyǵy;
– kásipkerlerdiń áleýmettik jaýapkershiligi.
Memleket basshysy kásipkerlerdi patrıotızm men áleýmettik jaýapkershiliktiń úlgisin kórsetýge, kapıtal, tájirıbe, basqarýshylar toby men naryqty dál paıymdaý sıaqty resýrstardy ekonomıkany qaıta qurýǵa jumsaýǵa shaqyrdy.
–Búgingi sóz bolyp otyrǵan reforma «tartyp alýdy jáne qaıta bólýdi» kózdemeıtinin taǵy da qaıtalap aıtamyn. Bul aqymaqtyq jáne jaýapsyzdyq bolar edi. Mindet – sizderdi, ulttyq býrjýazıany elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq modelin transformasıalaý úderisine belsene atsalysýǵa tartý. Óndiriske ınvestısıa salý, sapaly jumys oryndaryn ashý jáne eksporttyq áleýetti arttyrý baǵytyndaǵy ıgi isterge jaýap retinde memleket jeke menshikti qorǵaý boıynsha kepildikti arttyrýǵa, turaqtylyq pen memlekettik retteýdiń boljamdylyǵyn qamtamasyz etýge, básekelestikti ákimshilik resýrstardyń aralasýynan, jemqorlyq pen favorıtızmnen qorǵaýǵa daıyn, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń Jańa ekonomıkalyq baǵytynyń negizin qalaıtyn basty qaǵıdattarǵa jan-jaqty toqtaldy.
Onyń pikirinshe, birinshi – jeke menshikke qol suqpaý. Bul máselede ashyq ári ádil sot kepil bolýy tıis.
– Sot júıesin jańǵyrtý – mańyzdy másele. Biz tıisti sharalardy, sonyń ishinde zańnamalyq turǵydaǵy sharalardy qabyldadyq. Sottarǵa quqyqtyń ártúrli salalarynan, onyń ishinde korporatıvtik sektordan jańa mamandar tartylýda. Osynyń negizinde Joǵarǵy Sottyń ákimshilik ister jónindegi jańa sot alqasy quryldy. Sot isine myqty korporatıvtik zańgerler men advokattardyń tartylýy, ásirese, óńirlerde ınvestorlar men bıznesmenderdiń múddelerin sapaly qorǵaýyn meılinshe qamtamasyz etedi. Joǵarǵy Sot keńesin jáne Joǵarǵy Sottan sýdıalar korpýsyn jańartý jumysyn belsendi júrgizýdi suraımyn, – dedi Memleket basshysy.
Jańa ekonomıkalyq baǵyttyń ekinshi bóligi – ınvestısıalyq klımat. Prezıdent memlekettiń barlyq ınvestısıalyq mindettemelerdi minsiz oryndaıtynyn taǵy da málimdedi. Sonymen qatar Memleket basshysy bıznesmenderdi qarjysyn óz elimizge salýǵa shaqyrdy.
– Eger, Sizder, bolashaqtaryńyzdy Qazaqstanmen baılanystyratyn bolsańyzdar, onda qarajattaryńyzdy óz elimizge salyńyzdar. Bul – Sizderdiń Qazaqstan aldyndaǵy áleýmettik jáne saıası jaýapkershilikterińiz. «Munda tabys tabamyz, al basqa jerde jumsaımyz» degen qaǵıdatqa jol berilmeıdi. Sondyqtan jumys eki baǵytta júrgiziledi: kapıtaldy elge qaıtarǵany úshin yntalandyrý jáne qarajattyń ofshorlarǵa ketýine jol bermeıtin tosqaýyldar qoıý, – dep atap ótti Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent ataǵan úshinshi qaǵıdat – shynaıy báseke.
– Munda, eń aldymen, qoldan jasalǵan monopolıalarǵa taldaý jasaý qajet. Operatorlardyń, ásirese, jeke operatorlardyń qyzmeti múldem toqtatylady. Esterińizde bolsa, buryn «ótep alýshy» degen termın bolatyn. Jeke kompanıalar tıisti tólem arqyly memlekettiń birqatar ekonomıkalyq fýnksıalaryn oryndaýdy satyp alatyn. Bul jaqsylyqqa aparmady. Úkimetke mundaı qyzmetke zańdy túrde tyıym salýdy tapsyramyn. Barlyq oryndar básekege ashyq bolýy tıis. Naryqtarda qoldan jasalǵan kóptegen deldaldyq tizbekterdi joıý qajet. Bul qordalanyp qalǵan máseleni eshkimniń sheshýge qulqy joq. Ekonomıkany deolıgopolızasıa boıynsha qatań saıasat qajet, – dedi Memleket basshysy.
Odan bólek iri kásiporyndardyń salyq tóleý jáne esep berý máselelerin retke keltirý qajettigi týraly aıtyldy.
- İri kompanıalardyń salyq tóleýi – kúrdeli másele. Qolymyzda túrli sebepterdi syltaýratyp, salyqty tolyq tóleýden jaltaryp otyrǵan alpaýyttar jóninde arnaýly organdar usynǵan málimetter bar. Premer-Mınıstrge osy máseleni túbegeıli sheshýdi jáne qazynany tıesili qarajatpen qamtamasyz etýdi tapsyramyn, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev tıimdi salyq saıasaty týraly aıta kelip, 2020 jyldyń qorytyndysy boıynsha memlekettik búdjettiń kirisi 34,6 mlrd dollar (14,6 trln teńge) bolǵanyn jáne bul İJÓ-niń 20 paıyzy ekenin atap ótti.
— Asa mańyzdy memlekettik mindetterdi sheshý úshin bul jetkiliksiz. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe elderde memlekettik búdjettiń kirisi 40-50 paıyzǵa deıin jetedi. Tipti, bizdiń jaqyn kórshilerimizdiń ózinde bul kórsetkish áldeqaıda joǵary. Máselen, Ýkraınada — 31%, Reseıde — 35,4%, Qyrǵyzstanda — 31%. Sońǵy 10 jylda eldiń İJÓ-degi salyqtyń úlesi 9,9 paıyzdan, 7,3 paıyzǵa deıin tómendep ketken. Mine, sol sebepti Ulttyq qordan bólinetin transfer de tym kóbeıip ketken. 2019 jyldan 2021 jylǵa deıin 12 trln teńge, ıaǵnı 30 mlrd dollarǵa jýyq qarjy jumsalǵan, — dedi Memleket basshysy.
Osy jaǵdaı asa mańyzdy sheshimder qabyldaýdy talap etip otyr.
– Bizge jańa salyq saıasaty qajet. Ol astyrtyn qıturqy áreketterge jol bermeıtin, bızneske de, Úkimetke de ashyq, túsinikti saıasat bolýy kerek, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev ataǵan taǵy bir mańyzdy másele – satyp alýlardy reformalaý.
– Memlekettik satyp alýlar – óte úlken ekonomıkalyq resýrs. Ony durys paıdalaný kerek. Bizde bul úlken problema. Satyp alýlardy básekesiz jolmen alyp júrgenderdiń úlesi áli de basym. «Samuryq-Qazyna» qorynyń kompanıalaryndaǵy satyp alýlardy erekshe nazarǵa alý kerek. Satyp alýlar salasyndaǵy sybaılastyq, jasyryn ótkizý jáne baǵany joǵary qoıý máselelerimen shuǵyl túrde aınalysý kerek. Bir aı ýaqyt beremin. Eger sheshimi tabylmasa, óte qatań sharalar qoldanylady. Meniń «Platon meniń dosym, biraq, aqıqat qymbat» degen qaǵıdany berik ustanatynyma kózderińiz jetken bolar, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy júktegen altynshy mindet – memlekettiń ekonomıkaǵa aralasýyn tómendetý.
– Kvazımemlekettik sektordy reformalaý boıynsha túbegeıli sharalar qabyldaý kerek. Búgingi tańda bul 6,5 myń uıym degen sóz. Kásipkerlik qyzmetke memlekettiń aralasýyna negiz bolatyn jaǵdaılardy azaıtý máselesin qaıta qaraý kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent «Samuryq-Qazyna» qoryn reformalaýdyń perspektıvasyna basa mán berdi.
– Qazir Qor – óte úlken qurylym. Jabyqtyq, «saıası mańyzy bar adamdardy» taǵaıyndaý, satyp alýlardyń tıimsizdigi, eńbek qatynastaryndaǵy daý-damaı, aýqymdy jobalardyń aıaqsyz qalýy jáne tıimsizdigi, kompanıany ustap turý shyǵyndary – bulardyń bári qoǵamnyń narazylyǵyn týdyryp otyrǵan máseleler. Kúni búginge deıin munaıhımıa salasyn qalyptastyra almadyq. Keńes dáýirinde salynǵan zaýyttardy qaıta jóndeýmen kelemiz. Dırektorlar Keńesi róli men táýelsiz dırektorlardyń qatysýy kóp jaǵdaıda eshteńe sheshpeıdi. Qordy túbegeıli reformalaý mindetin júkteımin. Bul másele boıynsha Almasadam Sátqalıevpen sóılestim. Eger ol júktelgen mindetti atqara almasa, ózi de, Qor da birge ketedi, – dedi Memleket basshysy.
Jańa ekonomıkalyq saıasattyń jetinshi elementi – ákimshilik kedergilerdi azaıtý.
– Byltyr prokýratýra organdary kásipkerlerdiń 2,5 myńnan astam shaǵymyn qarady. Bári de qylmystyq qýdalaý organdaryndaǵy laýazymdy tulǵalarynyń is-áreketterimen jáne sheshimderimen kelispeý týraly shaǵymdar. Onyń 1 myńnan astamy qanaǵattandyryldy. Kásipkerler (negizinen) polısıa qyzmetkerlerine, Ekonomıkalyq tergeý qyzmetine, sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmetke, Ulttyq qaýipsizdik qyzmetkerlerine shaǵymdanǵan, – dedi Memleket basshysy.
Bas prokýratýraǵa osyndaı zań buzýshylyqtarǵa yqpal etetin sebepter men jaǵdaılardy anyqtap, kináli adamdardyń is-áreketterine prınsıpti túrde baǵa berý tapsyryldy.
Qasym-Jomart Toqaev sózin qorytyndylaı kele, memlekettik organdar men bıznes arasyndaǵy dıalog bılik pen bıznes arasyndaǵy konsensýsty qamtamasyz etýge tıis.
– Biz «Halyq únine qulaq asatyn memleket» quryp jatyrmyz. Bizdiń kezdesýimiz bıznestiń únin bılik estıtiniń, salalyq jáne qurylymdyq saıasatta barlyq konstrýktıvti usynystardyń eskeriletininiń belgisi, – dedi Prezıdent.
