Qazaqstan aýqymdy demokratıalyq reformalar júrgizip, óziniń halyqaralyq mindettemelerine sáıkes adam quqyqtaryn qorǵaıdy. Bul týraly Aqorda habarlaıdy.
Demokratıany damytý, adam quqyqtaryn qorǵaý jáne zań ústemdigin nyǵaıtý maqsatynda qajetti zańnamalyq jaǵdaı jasaldy.
Atap aıtqanda:
- «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasynyń qaǵıdattaryn engizý sheńberinde Qazaqstan azamattary saıası sheshimder qabyldaý prosesine keńinen qatysatyn boldy;
- Saıası basqarýdyń teńgerimdi júıesi qurylyp, esep beretin Úkimet jáne ashyqtyq qaǵıdattary engizildi. Maqsat – elimizdi saıası turǵyda transformasıalaý jáne «Ádiletti Qazaqstandy» qurý úshin bastalǵan prosesterdi sońyna deıin jetkizý.
Negizgi reformalar
1. Demokratıaǵa atsalysý:
Memleket basshysynyń reformasyna sáıkes zańnamaǵa QR Prezıdenti bir ret jetijyldyq merzimge saılaný erejesi bekitildi. Iaǵnı, Prezıdenttiń eki ret saılaný quqy joq. Bul Qazaqstandaǵy demokratıa qaǵıdattaryn nyǵaıtýǵa múmkindik berdi.
Sýperprezıdenttik ókilettikti joıýǵa baǵyttalǵan konstıtýsıalyq reformalar iske asyryldy. Prezıdenttiń jergilikti atqarýshy organdarǵa qatysty ókilettigi shektelip, onyń Senattaǵy kvotasy qysqartyldy.
Resmı saıası partıalardy tirkeý shegi tórt ese, ıaǵnı 20 myńnan 5 myń adamǵa deıin tómendetildi. Tirkeý erejeleri jeńildetildi.
Ulttyq zańnamany lıberalızasıalaý nátıjesinde «Respýblıka» jáne «Baıtaq» sıaqty jańa saıası partıalar tirkeldi. «Respýblıka» partıasy 2023 jylǵy naýryzda ótken Parlament saılaýynda «Amanat», «Aq jol», «Aýyl», «Jalpyulttyq sosıal-demokratıalyq partıa» jáne «Qazaqstannyń Halyq partıasy» sekildi tanymal partıalarmen qatar jeńiske jetti.
Májilistiń ókilettigi edáýir keńeıtildi. Jańa modelge sáıkes saılaý partıalyq tizimder men birmandatty okrýgter boıynsha ótti. 2023 jylǵy naýryzdaǵy saılaý qorytyndysy boıynsha Parlamentten oryn alǵan alty partıanyń úsheýi depýtattyq mandattarǵa alǵash ret ıe boldy, al onyń bireýi – opozısıalyq partıa.
2022-2023 jyldardaǵy saılaýlarda elimiz Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń talaptaryna saı keletin saılaýdy retteýdiń jańa júıesin júzege asyrý arqyly Qazaqstandaǵy saıası básekelestikti qamtamasyz etýge múmkindik berdi.
Saılaý kezindegi partıalyq tizimderdi jasaqtaý jáne parlamenttik mandattardy bólý kezinde áıelderge, jastarǵa jáne erekshe qajettilikteri bar adamdarǵa arnaıy kvota engizildi.
Qazaqstan tarıhynda alǵash ret aýdandyq jáne qalalyq deńgeıdegi ákimder saılaýy ótkizildi. Bul aýyldyq okrýgter ákimderiniń shamamen 60 paıyzyn jańartýǵa múmkindik berdi.
Óńirlik qarjylandyrý isin transformasıalaý jáne jańadan Abaı, Ulytaý, Jetisý oblystaryn qurý esebinen jergilikti bılik organdarynyń ókilettikteri keńeıtildi. Jergilikti ózin-ózi basqarý quqyǵy jergilikti bılik organdaryna berildi.
Prezıdenttik jastar kadr rezervi quryldy. İrikteýdiń birneshe satysynan ótken jas mamandar memlekettik qyzmette basshylyq laýazymdarǵa taǵaıyndalýǵa múmkindik aldy.
Halyqtyń eldi basqarý isine jáne Qazaqstannyń bolashaq damýyna qatysty ıdeologıalyq, mádenı parametrlerdi aıqyndaıtyn sheshimder qabyldaý prosesterine qatysýyn yntalandyrý maqsatynda Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi Ulttyq quryltaı bolyp qaıta quryldy.
2. Quqyq qorǵaý tetikteri:
Reformalar adam quqyqtaryn qorǵaý júıesin nyǵaıtty. Sottardyń táýelsizdigin kúsheıtýge baǵyttalǵan zańnamalyq túzetýler qabyldandy. Alqabıler soty qaraıtyn isterdiń sanattary keńeıtildi.
Qazaqstan adam quqyqtaryn qorǵaý jónindegi ulttyq tetikterdiń rólin kúsheıtti. Elimizde Adam quqyqtary jónindegi ombýdsmen ınstıtýty tolyqqandy jumys isteıdi. Atalǵan ınstıtýt konstıtýsıalyq mártebege ıe boldy. Sondaı-aq Qazaqstanda Adam quqyqtary jónindegi, Bala quqyqtary jónindegi, Erekshe qajettilikteri bar adamdardyń quqyqtary jónindegi ombýdsmender taǵaıyndaldy.
Konstıtýsıalyq Sot azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdyń mańyzdy tetigi retinde qaıta quryldy. Qazaqstan azamattary oǵan tikeleı júgine alady.
Konstıtýsıalyq Sot – Ata zańnyń ústemdigin qamtamasyz etetin konstıtýsıalyq baqylaýdyń joǵary organy. Konstıtýsıalyq Sot túpkilikti sheshim shyǵarady jáne onyń sheshimderin, sonyń ishinde azamattardyń konstıtýsıalyq quqyqtaryna qatysty sheshimderdi Prezıdent te qaıta qaraı almaıdy.
Konstıtýsıaǵa engiziletin kez kelgen ózgerister men tolyqtyrýlar Konstıtýsıalyq Sottyń tıisti qorytyndysy bolǵan jaǵdaıda ǵana respýblıkalyq referendýmǵa nemese Parlamenttiń qaraýyna shyǵarylýy múmkin.
Konstıtýsıalyq Sottyń on bir sýdıasynyń altaýyn, ıaǵnı kópshiligin Parlament palatalary taǵaıyndaıdy. Al tóraǵany Prezıdent taǵaıyndaǵanymen, oǵan Senattyń kelisimi qajet.
Petısıalardy jarıalaý jáne qaraý tártibin retteıtin zań qabyldandy. Bul azamattarǵa onlaın-ótinish berý arqyly óz pikirlerin bildirýge jol ashady. Mundaı tájirıbe Úkimet qyzmetine ashyq monıtorıń jasaýdy qamtamasyz etedi.
3. Adam quqyqtary jáne zań ústemdigi:
Áleýmettik kodeks qabyldandy. Qujat halyqtyń áleýmettik turǵydan osal sanatyna jatatyn azamattardy jan-jaqty qoldaýǵa baǵyttalǵan. Qaýipti eńbek jaǵdaılarynda jumys isteıtin adamdar úshin arnaıy tólem bekitildi.
Prezıdent Qazaqstannyń halyqaralyq mindettemelerine tolyq saı keletin «Adam quqyqtary men zań ústemdigi salasyndaǵy is-qımyl jospary týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
Qazaqstan ólim jazasyn joıdy jáne sottalǵandardyń densaýlyǵyn saqtaý quqyqtaryn qamtamasyz etý jónindegi azamattyq fýnksıalardy İshki ister mınıstrliginen alyp, Densaýlyq saqtaý mınıstrligine berdi. Qazaqstan balalar men múgedekterdiń quqyqtary týraly BUU-nyń fakúltatıvtik hattamalaryn ratıfıkasıalady.
Azaptaǵany úshin qylmystyq jaýapkershilik qatańdatyldy, Azaptaýlarǵa qarsy kúrestiń ulttyq preventıvti mehanızmi kúsheıtildi, azaptaýlarǵa jáne qatygez is-áreketterge qatysty zańnamalyq anyqtama engizildi.
Turmystyq zorlyq-zombylyq úshin ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilik edáýir kúsheıtildi. Mundaı jaǵdaılarda taraptardyń qaıta tatýlasý múmkindigi zań júzinde alynyp tastaldy.
Ulttyq qordan balalarǵa arnalǵan aýdarymdardy retteıtin zań qabyldandy.
Mıtıńiler týraly jańa zań qabyldandy. Onda ruqsat alýdyń ornyna, aldyn ala eskertý tártibi engizildi. Nátıjesinde Qazaqstanda beıbit mıtıńiler sany birneshe ese ósti.
BAQ týraly zań qaýipsiz sıfrlyq keńistik qurý maqsatynda reformalandy.
